M muxamedova
|
|
BasfficaflLatin: Basilica Scmcti Petri-,
Italian: Basilica Papa/e di San Pietro in Vaticcwo), is an Italian Renaissance church in Vatican Citv. the papal enclave within the city Peter’s is the most renowned woric o f R eraissairaarchitecture and one o f the largest churches io the world. White it is neither the mother churoh o f the Catholic Church nor the cathedral o f the Diocese o f Rome. S t Peter's is regarded as one o f the holiest Catholic s h r i n e g . It has been described as '’holding a unique position in the Christian world ?md as "the greatest o f all churches o f Christendom) Mikelanjeloning yirik me’morlik asarlari - Florensiyadagi San Lorenso cherkoviga qo‘shimcha qilib qurilgan Medichilar kapellasi, unga ishlangan qabr toshi va xaykallardir. Kapellaning uncha katta bo'lmagan kvadrat shaklidagi xonasining oq devorlari to‘q kul rang bo‘lib, marmardan ishlangan pilyastrlar bilan ajratilgan. Ijodkorning me’morlik iste’dodi Rimda bir muncha rivojlandi. Bu yerda u Avliyo Pyotr soborini qurishda shahar ansambllarini rekonstruksiyasida qatnashdi. XV asr o‘rtalarida Venetsiya yuqori uyg‘onish davriga qadam qo‘ydi. Konstantinopolni turklar tomonidan bosib olinishi Italiya shaharlarida awalgi savdo-sotiq ishlarining kamayishiga olib keldi. Lekin o‘z qo‘lida juda ko‘p boylik to‘plab olishga ulgurgan Venetsiya aristokratiyasi uzoq vaqt o‘z mustaqilligini saqlab qola olish imkoniyatiga muyassar bo‘ldi. San’at va madaniyatda yuqori uyg‘onish davri prinsiplari o‘z ifodasini topdi. Bu yerda yetuk me’mor, xaykaltarosh hamda rassomlar ijod qilib, Italiya obro‘sini dunyoga tarqatdilar. XVI asr o‘rtaiarida mamlakatning iqtisodiy va siyosiy jihatdan zaiflashishi so‘nggi uyg‘onish davri me’morligida ham o‘z ifodasini topdi. Palatsso villasi qurilishi sohasida ko‘zga ko‘rinarli ishlar qilindi. Bir qator ilmiy asarlar yaratildi. XVI asr o‘rtalaridan boshlab Italiya shaharlarida paydo bo‘la boshlagan maxsus o‘quv yurtlari, akade- miyalarning paydo bo'lishi va ularda me’morlikka oid ta’limlaming o‘tilishi muhim voqea bo‘ldi. Bularning hammasi keyingi Yevropa me’morligi taraqqiyotida o‘zining ta’sirini ko‘rsatdi. Andrea Palladio (1518-1580) ham so‘nggi uyg‘onish davri yirik me’mori va nazariyotehisi hisoblanadi. Uning 1571-yilda nashr etilgan «Me’morlik to‘g‘risida 4 risola» kitobida antik me’morlik va order sistemasi haqida to‘xtalib, ularni o‘zgartirib bo‘Imaydi deb hisoblaydi402. U o‘z idealini antik me’morlikda ko‘rdi va shu idealni o‘z ijodida qaytarishga harakat qildi. Me’mor bino uchun yaxlit klassik 402 The World History o f Architecture. Auguste Choisy. London. 2009. Р.597(Опост Шуази. Всеобщая история архитектуры. ООО Издательство ЭКСМО. 2009 kitobning rus tiiidagi talqinidan foydalanilganXriep»biii опыт в архитектуре получил в родной городе, с 1521 годя став учеником резчика по камню в мастерской скульптора Бартоломео Кавацда из Соссано. печально известной скверными условиями работа. Дважды пытался оттуда сбежать — вторая попытка, в 1524 году, была удачной, и Палладио перебрался в Виченцу. В Виченце Палладио начал работать в камнерезной и скульптурной мастерской Сан-Бьяджо в квартале Педемуро, считавшейся ведущим предприятием подобного рода. Её владельцы, Джованни ди Джакомо из Порлеццы и Джнроламо Питгони изЛуминыно. были знаменитыми в Виченце скульпторами. Андреа делал работу, обычно поручаемую подмастерьям: капители, рельефы, фризы. По протекции ди Джакомо был принят & гильдию каменщиков) normadagi shakllardan qat’iy simmetriyadan foydalangan holda ulardan dekorativ effekt topadi. U feodal saroylami shahar uylariga aylantiradi. Uning qurgan binolari shahar ansamblining ajralmas elementiga, ko‘chalaming ajralmas qismiga aylandi. Dojiar (rahbar) saroyi. Saroy Venetsiyaning Italiya gotika arxitekturasi buyuk yodgorligi boiib, shahaming sayyohlarni etiboridagi maskandir. U Avliyo Mark maydonida shu nomdagi ibodatxona yonida joylashgan. Dojiar (rahbar) qasri IX asrda qad ko‘targan boiishiga karamay, uning hozirgi ko£rinishi taxminan 1309 - 1424-yillarda arxitektor Filippo Kalendario boshchiligida qurilgan. Qasming bir qismi 1577-yildagi yong‘inda yo‘q boiib ketgan, uning qayta qurilishini Rialto ko‘prigi arxitektori Antonio de Ponti amalga oshirgan. Venetsiyaning bu bosh binosi respublika dojlari (yetakchi) ning rezidensiyasi boigan. Saroyda Katta Kengash, Oliy sud va maxfiy politsiya faoliyat olib borgan, shuningdek, saroyning birinchi qavatida yuristlar idorasi, devonxona, senzurachilar va dengiz idoralari joy lashgan. Qasming balkoni tantanalar minbari vazifasini o‘tagan, undan doj, yani yetakchi halqqa ko‘rinish bergan. Ajablanarlisi Pyatsetti maydoni tomonidan qayiqlarda kelgan mehmonlar shu yo‘sinda Respublika rahbari idorasidan yaqqol ko‘ringan. Aytish mumkinki, Avliyo Mark ibodatxonasi, San-Marko kutubxonasi va boshqa binolar bilan birgalikda dojiar saroyi shahaming bosh arxitektura ansamblini tashkil qilgan. Saroyning bunday nomlanishiga sabab u Venetsiya Respublikasi boshligi, dojlarning rezidensiyasi boiganligidir. Avliyo Mark ibodatxonasi singari dojiar saroyi ham asrlar davomida kurilgan, qayta ta’mirlangan va bezatilgan. Saroyning 810-yilda qurilgan birinchi binosi hamma tomonidan suv bilan o‘ralgan qala devorlari va minoralaridan iborat boigan. 976-yili ayonlaming bir qismi va oddiy halq o‘sha paytdagi respublika rahbari P. Kandiani IVra qarshi qo‘zg‘olon ko'targan va uning rezidensiyasini yoqib yuborgan. Saroyning o‘rniga venetsiyaliklar yangi qala qurishgan, lekin u ham 1106-yili yonib ketgan. XII asrda venetsiyalik ustalar yangi saroy barpo etishgan, bu vaqtga kelib saroyni qala sifatida qurishga ehtiyoj boimagan. XII asrda Venetsiyada o'rta asr Yevropasiga xos boigan mustahkam saroy va qala devorlari qurilishi to‘xtagan, shaharda dengiz himoya vazifasini o‘taganligi sabab kala vazifasini endilikda respublikaning kuchli dengiz floti bajargan. Shuning uchun bu vaqtga kelib qala devorlari va minoralar qurilmagan, saqlanib qolgan xandak va chuqurlar ko‘mib tashlangan. Saroyning hozirgi binosi taxminan 1301 - 1424-yillarda arxitektorlar Filippo Kalendario, Pyetro Bazeyo va usta Enriko tomonidan quriigan. 1400-1404-yillar saroyning ko‘rfazga qaragan qismi, 1424-yilda Avliyo Mark maydoniga qaragan fasadi qurilishi yakunlangan. Qurilishini tugallashga Florensiya va lombardiyalik ustalar ham jalb qilingan bo‘lishiga qaramay binoning katta qismining gotika uslubidagi bezaklarini venetsiyalik marmarga ishlov beruvchi mutaxassis ustalarga oilasiga mansub bo‘ Igan Boni oilasi azolari bajarishgan. Saroy 1577-yiI 20-sentyabrdagi yong‘inda katta talofat ko‘rgan. Saroyni qayta ta’mirlash jarayonida o‘sha davming zamonaviy bezaklaridan foydalanilmay, o‘zitimg awalgi ko‘rinishi, yani gotika uslubida qayta tiklashgan. 0 ‘sha davrda saroy rahbarlar rezidensiyasi vazifasini o'tashi bilan birga unda Respub- likaning siyosiy kuchlarining idoralari ham joylashgan. Bu holat shahar Napaleon armiyasi tomonidan bosib olinguncha davom etgan. Hozirda saroy muzeyga aylantirilgan. Arxitekturaning barcha qonunlariga qasdma-qasd Rahbarlar saroyining yuqori massiv qismi yengil, nafis arkalardan iboratdek ko‘rinadi. Bino poydevorini tepaga yoki pastga aylantirib qaragandagi ko‘rinishi bir qarashda uning fasad tuzilishi hech qanaqangi mantiqqa to‘g‘ri kelmaydigandek ko‘rinadi, yani pastga qaragan ikkita kuchsiz tayanch lenta va balandga o‘rlagan devordan iboratga o‘xshaydi. 1577-yilgi yongin saroyning bir qismini shikast- lagan. Yongindan keyin Rialto ko‘prigi arxitektori Antonio de Ponti binoni ilk ko‘rinishini qayta tiklaydi. Bir qarashda saroy fasadida qo'llanilgan arxitektura uslubi bir-biri bilan mantiqsiz, kutilmaganda yoki tasodifiy bog'langanga o‘xshaydi- gandek taassurot uyg‘otadi. Sinchiklab nazar tashlansa saroy judayam jozibador, g‘aroyib, yorug, quvonch va hayotga boy, badiiy boyitilgan, oxir oqibat chuqur bilim bilan qurilganligi ko‘zga tashlanadi. Saroy birinchi qavatining ochiq ark galereyalari qurilishi badiiy injiqlik emas, balki janub quyoshidan saqlaydigan g‘aroyib to‘siqlar ekanligi ko‘zga tashlanadi. Bu yer har qanday kishi uchun yoqimli dam oladigan maskan bo‘lishi bilan birga dunyo arxitekturasining eng go‘zal hamda tabiat peyzajining go‘zalligidan bahramand boiadigan joydir. Ikkinchi qavat galereyasi bu hashamdor balkonlar bo‘lib, ular asosiy xonalarga janub va g‘arb tomonlardan soya berib turadi. Dojlar saroyining nafis galereyalar uyg'unligi va silliq devorlari binoning fasadini yanada boyitib ko‘rsatishi bilan birga, uning jozibador tuzilishi, baland tashqi ko‘rinish Pyatsetta arxitektura ansambli va Venetsiya ko‘rfazi keng- liklarini yanada mahobatli ko‘rsatadi. Saroy fasadining oxirgi ko‘rinishi XV asming o‘rtalari va ikkinchi yarmida qayta qurilgan, shuningdek, uning oldingi ananaviy gotika uslubidagi ko'rinishi venetsiyaliklaming yangi urfga kirayotgan anchayin jozibador Renessans shakllariga intilishi natijasida o'zgarib bordi. Venetsiyaliklaming gotika uslubidan voz kechishining asosiy sababi, ulaming arxitekturaning yumshoq aylana shakllari, marmaming xilma-xil navlarining betakror jilva- lanishiga intilishidan kelib chiqkan. Shunga qaramay dojiar saroyining Psetti maydoniga qaragan qismi anchayin qayg‘uli detallardan tuzilganga o‘xshaydi. Binoning ikkinchi yarusdagi 9-chi va 10-ustunlar marmaming to‘q kulrang va qizg‘ish tuslardan ishlangan boiib, kishida ular orasida xuddi dahshatli jazo hukmi o‘qilgandek taassurot o‘yg‘otadi. Saroyning markaziy fasadi balkonlari Sansovino o‘quv- chilari tomonidan 1536-yilda qurilgan. Balkonda yoysimon deraza va Venetsiya timsoli oldidagi doj (rahbar) Andrea Grittming xaykali o‘matilgan. Shuningdek, balkon ustida xaykaltarosh Allessandro Vittoria tomonidan Adolatli sud xaykali (yodgorligi) qad roslagan. Aynan mana shu balkondan 1865-yili Venetsiya va Italiya qirolligining birlashganligi elon qilingandi. Avliyo Mark maydoniga qaragan bino fasadining chap qismidan «Porta della Karta», ya’ni «Qog‘oz eshik» nomli dojiar saroyi hovlisiga y o i ochiladi. Bu saroy Jovanni va Bartolomeo Bon tomonidan barpo etilgan. Saroyning yoysimon arkalari ustki qismi gotika uslubidagi dekoratsiya eiementlari bilan bezatilgan, past qismida doj Franchesko Foskari xaykali oldida Venetsiya timsoli boigan qanotli sher xaykali o‘matilgan. Arkaning ustki qismida esa Adolat sudi xaykali o‘matilgan. Saroyning «Qogoz eshik» deb nomlanishini oiimlar ikki xilda talqin kilishadi. Birinchi talqin bu uncha uzoqda joylashmagan arxiv hujjatlar bilan bogiiq boisa, ikkinchi variant bu yerda qachonlardit hattotlar (mirzalar) oiirishgan boiib, ular halqqa shikoyatlar, arizalar va boshqa hujjatlarni yozishda yordamlashgan. «Qog‘oz eshik» orkali Foskari arkafari galereyasiga, undan esa ikki qavatli marmar arkalar bilan o‘ralgan va 8ta qadimgi grek haykaltaroshlari uslubida ishlangan haykallar bilan bezatilgan Dojiar saroyining hovlisiga o‘tish mumkin. Bu yerda kishining diqqatini asosan general M. della Roveri, yani gersog Urbinskiy sharafiga o‘matilgan haykal kishi diqqatini o‘ziga tortadi (xaykaltarosh D. Bandini yasagan). Hovlining o‘rtasida hozirgacha saqlanib qolgan ikkita bronzadan yasalgan suv saqlashga mo‘ljallangan quduq - hovuzga duch kelinadi. Ularga Venetsiyaning turli joylaridan eng yaxshi va mazali suvlar keltirilgan. Ko‘plab suv sotuvchilar ularni har kuni yangi suv bilan toidirishgan, keyinchalik esa shu yerdan o‘zlarining muzday va mazali suvlarini Venetsiya shahrining uzoq dahalarigacha yetkazib berishgan. Binoning sharqiy qismiga qaragan fasadiga XV asr oxirlarida Antonio Ritsso ishlov bergan bo‘lsa, uning janubiy va sharqiy tomonlari XVII asrda Bartalameo Monopole tomonidan ishlab chikarilgan qizil g‘ishtlardan qurilgan. Foskari galereyasining shimoliy qismi fasadi ustida soat millari o'matilgan. Bu fasadda ikki qavatli arkalar joylashgan. Ular yarim aylana va yoysimon shakldagi peshayvonlardan iborat. Arkalar galereyasida restavratsiya qilingan qadimgi haykallar ko‘zga tashla- nadi. Bu fasadga ham Monopole tomonidan ishlov berilgan. Hovlining o‘ng tomondagi baland supaga 1587-yili xaykaltarosh Jovanni Bandini tomonidan ishfongan urbinskiy gersogi Franchesko Mariya della Rovere haykali o‘matilgan. Hovlining ichki tomonidan karrar marmari- dan ishlangan «Ulkan kishilar zinapoyasi» orqali saroyga kirib boriladi. 1554-yili zinapoyaning ustki maydonida haykaltarosh Yakopo Sansovi- noning Venetsiyaning ma’joziy ma’nodagi harbiy va dengiz himoya- chilarii hisoblangan Mars va Neptun sharafiga ulkan marmardan ishlangan xaykallar o‘matilgan. Shu sababli zinapoya hozirgi nomiga ega bo‘lgan. Bu yerda Venetsiya Respublikasining barcha tantanali marosimlari o'tkazilgan. Ulaming eng asosiylari qatoriga dojning yani rahbaming nikoh yoki toj kiyish marosimlarini qo‘shish mumkin. Bu marosimda zinapoya ulkan taxtga aylangan. Kengashning eng yoshi ulug azosi yangi rahbarga, yani doj boshiga kimmatbaho bosh kiyimini (toj) kiygizgan - bu dojlar hokimiyatining timsoli hisoblangan. Zina poya orqali saroy ikkinchi qavatning yopiq galereyasiga chiqilgan. Galereya bo'ylab va saroyning ichki qismida sherlaming ogzi katta ochilgan xaykallari joylashtirilgan. Ulaming katta ochiq og‘ziga o‘sha paytda ish olib borgan har xil maxfiy idoralaming chaquv xatlari va shunga o‘xshash boshqa nomalar qo‘yib ketilgan. Saroyning tantanalar zallariga «Oltin zinapoya» orqali borilgan. Zinapoya Yakopo Sanso vino tomonidan loyihalangan va boshlangan, u 1559-yili Skarpanino tomonidan tugallangan403. Mazkur oltin suvi bilan ishlangan «3 History o f Architecture A.D.F.Hamlin. A. M. Professor o f the history o f Architecture in the school o f Architecture. C O LU M B IA , UNIVERSIRY, 1998 SEVENTH EDITION. P. 15! (The Doge's P « h c e (Italian: Yüklə Dostları ilə paylaş:
|