rejalashtiriIishi va keng koiamda antik me’morlik shakllaridan foyda-
lanishda namoyon bo‘ldi. Klassitsizm uslubida ishlangan me’morlik
kompozitsiyalarida order tizimi muhim rol o‘ynaydi. Me’mor
ko‘pincha order va ulaming nisbati hamda shakllarini antik davrdagiga
xos ifodalashga harakat qiladi. Bu usul asosan qirol saroylarida talab va
didlarini qondirish uchun xizmat qildi. U o‘zida ilg‘or realistik
qarashlami mujassamlashtirdi. Bino fasadlarida simmetrik holda
joylashtirilgan. Bu bino me’morchiligida qat’iylik va salobatlilikni
beradi. Bunda interyer ham xarakterli bo‘lib,
unda ham yaxlitlik va
ulug‘vor tantanavorlik mavjud bo‘lishi kerak. Ustunlar qatori va devor
yuzasi tekisliklari ritmi bu yaxlitlik va tantanavorlik ko‘rinishiga
halaqit bermasligi lozim. Mahobatli rangtasvir esa me’morlik
yechimining yetakchiligiga halaqit bermasligi, mayin va nafis ranglar
gammasi xonaning ulug‘vor va bahavo ko‘rinishiga xizmat qilishi
lozim. Klassitsizm shahar qurilish san’atida ko‘proq ko‘rinadi425.
Renessans va barokko uslubi tamoyillarini ijodiy o‘zlashtirgan tarzda
ko'rindi va rivojlandi. Tabiat ko‘rinishlari me’morlik kompozitsi
yalarida, majmualarida hisobga olinib, klassitsizmning talablari asosida
o‘zlashtirildi. XVIII asrda yunon va Rim tarixi bo‘yicha qilingan
kashfiyotlar, Pompey, Gerkulanum kabi qadimiy shaharlaming
ochilishi, nemis olimi va san’atshunoslari Gyote va Vinkelmanlaming
ilmiy nazariy faoliyatlari klassitsizm uslubi rivojlanishiga turtki boidi.
Antik san’atga qiziqish yanada ortdi. XVIII asr oxiri XIX asrda esa bu
uslub jahon san’atida yetakchi badiiy uslublardan biriga aylandi.
Nafaqat Yevropa, balki Osiyo, Amerika qit’alarida ham shu uslubda
asarlar yaratildi. Albatta, yukoridagi badiiy-uslub yo'nalish o‘z-o‘zicha
emas, balki boshqalari bilan uzviy munosabatda bo‘ldi. Birining ta’siri
boshqa birida o‘z aksini topdi. Bu o‘zgarish va ta’sirlar, eng awalo, u
yoki bu mamlakatning ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy tuzum, tarixiy sharoit
bilan uzviy bogiiq boidi.
XVII asrda Italiya, Ispaniya, Flamandiya,
Gollandiya va Fransiyada milliy badiiy maktablar mavjud edi,
425 Histoiy o f Architecture A.D.F.Hamiin. A. M. Professor o f the history o f Architecture in the school o f Architecture,
COLUMBIA, UNIVERSIRY, 1998 SEVENTH EDITION. P.!82(Classicism in architecture
developed during
the Italian Renaissance, notably in the writings and designs o f Leon Battista Alberti and die work o f Fiiippo
Brunelleschi. It places emphasis on symmetry, proportion, geometry and the
r e g u l a r i t y
o f parts as they are
demonstrated in the architecture o f Classical antiquity and in particular, the architecture o f
Ancient Rome, o f which
many ehamples remained. Orderly arrangements o f columns, pilasters and lintels, as well as the use o f semicircular
arches, hemispherical domes.piches and aedicules replaced the more complex proportional systems and irregular
profiles o f medieval buildings. This .style quickly spread to other Italian cities and then to France, Germany, England,
Russia and elsewhere. In the 16th century, Sebastiano Serlio helped codify the classical orders and Palladio's legacy
evolved into the long tradition o f PaUadian architecture. Building off o f these influences, the 17th-century
architects Inigo Jones and Christopher Wren firmly established classicism in England.)
203
Skadinaviya mamlakatlari, Angliya, Germaniya, Avstriyada esa hali
yuzaga kelmagan edi. Bu mamlakatlardagi notinchlik, turli urushlar (30
yillik urush) bunga asosiy sabab boidi.
XVIII asrga kelib vaziyat
birmuncha o‘zgarib, yangi munosabatlar yuzaga kela boshladi. Me’
morchilik iqtisodiy hayotning dolzarb muammolari bilan uzviy bogiiq
holda rivojlana boshladi. Shu asrda milliy maktablar ham ко‘pay a
boshladi. Ular orasida Fransiya badiiy maktabi Yevropa san’atida
yetakchi o'ringa chiqdi. Angliyada san’at rivojlandi. Italiyada Venetsi
ya badiiy maktabi, Germaniyada o‘ziga xos nemis san’ati ravnaq topib,
ular jahon madaniyati taraqqiyotida o‘z o‘miga ega bo* ldi.
Angliya san’ati taraqqiyotidagi yangi bosqich XVII asr ikkinchi
yarmidan me’morlikda namoyon bo‘la boshladi. Me’mor Inigo Jons
(1573-1620) mumtoz me’morlikni dastlab A.Palladio ijodini targib
etishdan boshladi va bu bilan ingiiz klassitsizmi prinsiplari
shakllanishida muhim rol o‘ynadi. Bu xususiyat binoning fimksional
tomoni qulayligi hamda uning badiiy bezatilishini uyg‘unlashtirib
yuborishga, klassik shakllami aniq va erkin
ishlatishga intilishda
namoyon boidi. Jons boshlagan ishni keyin mashhur me’mor Kristofer
Ren (1632-1723) davom ettirdi. U mumtoz shakllarga milliy, o‘ziga
xoslik kiritishga harakat qildi. Uning mashhur va yirik asarlaridan biri
Londondagi ulug‘vor va tantanali Avliyo Pavel ibodatxonasi
binosidir426. Uning interyerlari, kompozitsiyasi o‘rta asr me’morligiga
yaqin. U lotin butiga o‘xshaydi. Lekin bino konstruksiyasi va ayniqsa,
undagi orderlar, katta gumbaz ishlanishi jihatdan mumtoz me’morlik
tamoyillarini eslatadi va ingiiz klassitsizmining o‘ziga xos xususiyatini
namoyon qiladi. Klassitsizm XVIII asr Angliya me’morligida yetakchi
o‘rinni egalladi. U shahar va uning
chekkasida qurilgan shaxsiy
imoratlarda ham o‘z ifodasini topdi. Klassitsizmning ratsionalistik
qat’iy uslublarda chekkaga chiqishga intilish dastlab ingiiz bog‘-park
yaratish, past-baland joylar, soy va jarliklarda erkin rejalashtirilgan
parklar yaratishga harakat qildilar. Bu so‘qmoq yoilar, daraxtlardan
426
History o f Architecture A.D.F.Hamlin. A. M Professor o f the history o f Architecture in the school o f Architecture,
COLUMBIA,
UNI VERSIRY, 1998 SEVENTH EDITION. P.183 (The task o f designing a replacement structure was
officially assigned to S ir Christopher Wren on 30 July 1669. He had previously been put in charge o f the rebuilding
o f churches to replace those lost in the Great Fire. Моте than 50 City churches are attributable to Wren. Concurrent
with designing St Paul's, Wren was engaged in the production o f his five
Yüklə
Dostları ilə paylaş: