M muxamedova

bosh lari Italiya
me’morligida 
paydo
boigan 
yangi tendensiyalar davrining buyuk me’mori Filippo Brunellesko 
(1377-1446) ijodida o‘z ifodasini topdi. Brunellesko Florensiyada 
notarius oilasida dunyoga keldi, shu yerda gumanitar fanlardan chuqur 
bilim oldi, lekin uning san’atga boigan qiziqishi dastlab zargarlik 
asoslarini egaHashga, so‘ng badiiy ijodiyotning boshqa turlarini ham 
qiziqish bilan o‘rganishga da’vat etdi. U 1401-yili Florensiyadagi 
baptisteriya bronza eshiklari uchun konkursga qatnashib, relyef ishlaydi 
va hay’at a’zolarining olqishiga sazovor boidi. Uning relyefi yaxshi 
baholandi, lekin amalda konkurs qatnashchisi Lorenso Gibertining ishi 
qabul
qilindi. Shundan keyin Brunellesko o‘z faoliyatini me’mor- 
chilikka bagishladi. U me’moriar asosida birinchi boiib katta 
gumbazli bino qurish muammosini hal qildi. Uning ilk asari 
Florensiyadagi Mariya del Fiore sobori tepasiga ishlangan diametri 42 
m boigan 8 qirrali gumbaz boidi400. Brunellesko karkas uslubidan 
foydalanib, o‘sha davrda eng katta boigan gumbazni qurishga erishdi. 
Soborning ulug‘vor aniq ko‘rinishini ifodalagan bu gumbazning 
qirralari, eng tepasiga o‘matilgan me’morlik bezagi binoga alohida 
salobat va fayz baxsh etib, o‘zida uyg‘onish davri madaniyatinirig 
xarakterli tomonini aks ettirdi hamda inson aql-zakovati tantanasining 
xaykali sifatida namoyon boidi. Davming gumanistik intilishlarini 
ko‘z-ko‘z qiladi. Bu gumbaz Italiya va Yevropa me’morligi 
taraqqiyotida muhim o'rin egallaydi. Muhim asarlaridan yana biri 
Florensiyadagi 1419-yilda qurila boshlagan tarbiya uyi binostdir.
400 The World History o f Architecture. Auguste Choiey. London. 2009. P. 595(O nocr Шуазн. Всеобщая история 
архитектуры.
ООО Издательство ЭКСМО. 2009 kitohnmg m s tilidagi iakjinidan foydalaniLgan)(The CattedraJe 
d? S anta М агм del Fiore (Italian pronunciation: ffeyte'drale di santa m a ri:a del fio:rel: in English "Cathedral 
o f Saint Marv o f the Flowers"* is the main church o f Florence. Italy. D Duom o d i Firenze, as it is ordinarily called,
the dome engineered by Filinpo Brunelleschi The exterior o f tile basilica is faced with polychrome marble panels in 
various shades o f green and pink bordered by white and has an elaborate 19th-century Gothic Revival facade 
by Emilio De Fabris. The cathedral complex, located in Piazza del Duomo. includes the Baptistery andGjgtJels 
Campanile. The basilica is one o f Italy’s largest churches, and until development o f new structural materials in the 
modem era, the dome was the largest in the world. It remains the largest brick dome ever constructed. The cathedral 
is the mother church o f the Roman Catholic Archdiocese ofFforence. whose archbishop is cuirently Giuseppe Beton. )

---

Uyg‘onish davri me’morchiligining yuksalgan davri Ilk uyg‘onish 
davri o‘zining umrini tugatib, yuqori uyg‘onish davriga asos yarata 
boshiadi. Bu davr Florensiyaning hukmdori «Ajoyib-g‘aroyib Loren- 
so» deb nom chiqargan Lorenso Medichi qo‘zg‘olon va noroziliklami 
qattiqqo‘llik bilan bostirib, o‘z hukmronligini saqlab qoldi. U o‘z 
daviatini tinch va osoyishta ko‘rsatish maqsadida mashhur 
san’atkorlami to'pladi, ulaming ijodidan o‘z davlatining obro‘sini 
oshirishda foydalandi. Lekin bu davrda tashqi tomonidan farovon va 
osoyishta ko‘ringan Florensiyada pessimist, ertangi kunga umidsizlik 
bilan qarash kayfiyati hukm surar edi. XV asming ikkinchi yarmida 
Venetsiyada ham uyg‘onish san’ati prinsiplari rivojlana boshiadi. 
Italiya ilk uyg‘onish davrining yuqori uyg‘onish davriga o‘tish 
chegarasini belgiladi. Vizantiya G'arbiy Yevropa davlatlari bilan yaqin 
aloqada bo‘lgan boy savdogarlar respublikasi bo‘lgan Venetsiya 
san’atkorlari Sharqning boy, serjilo va erkin san’ati hamda gotika 
an’analarini o‘zIashtirgan holda, o'ziga xos jozibador san’at maktabini 
yaratishga muvaffaq bo‘ldilar. Venetsiyaning yuqori uyg‘onish davri 
san’ati o‘z prinsiplarini shakllantirishda keyingi Venetsiyaning buyuk 
koloristlari uchun zamin yaratdi. Yuqori uyg‘onish davri nisbatan 
qisqa, ya’ni XV asming 90-yillaridan XVI asming 30-yillariga qadar 
bo‘lgan davmi o‘z ichiga oladi. Lekin mazmunan bu davr juda ulug‘ va 
Italiya san’ati taraqqiyotining «Oltin asri» hisoblanadi.
Shu davrda yashab ijod etgan buyuk titanlar Leonardo da V inchi, 
Rafael Santi, Mikelanjelo, Titsianlar bar tomonlama o‘tkir va bilimdon- 
liklari bilan ham o‘z davrlarining ideal kishilari timsoliga aylandilar.
Yuqori uyg‘onish davri me’morligining asosiy prinsiplari Rimda 
shakllandi va rivojlandi. Leonardo da Vinchi (1452-1529) notarius 
oilasida dunyoga keldi. Leonardo 17 yoshlik vaqtida otasi Florensiyaga 
ko‘chib o‘tadi. Shu yerda Leonardo Andrea o‘z ustozi Verokkioga 
yordamlashib, uning «Isoni cho‘qintirish» asarining chap tomonidagi 
farishta rasmini ishlaydi va ustozidan ham mohirligini ko‘rsatadi. 
Yuqori uyg‘onish davri uslubining asoschisi va tipik vakili Leonardo 
da Vinchi san’atning ko‘pgina turlarida o‘z kuchini sinab ko‘rdi, 
matematika, mexanika, fizika sohasida ilg‘or fikrlami ilgari surdi. 
Leonardo uchun san’at hayotni bilish bo‘ldi. Leonardo Milanda 
yashagan kezlari 1482-1499-yillari u o‘zini olim, rassom, injener 
sifatida namoyon etish imkoniyatiga erishdi. Me’mor sifatida Leonardo 
Milanda bir qator surat va proyektlar ishladi.

---

«G‘ordagi madonna» (1483-1499), «Sirli oqshom» (1495-1497) 
kabi mashhur asarlarini yaratdi. Milandagi Santa-Mariya de la Gratsiya 
monastiri uchun ishlangan mashhur «Sirli oqshom» devoriy surati 
Leonardo da Vinchini novator rassom darajasiga ko‘tardi. U Injildan 
olingan an’anaviy syujetni erkin va asosan, obrazlarning his-tuyg‘u va 
kechinmalarini ishonarli talqin etish hisobiga ochadi.
Leonardo da Vinchi umrining oxirida ilm, kuzatish va ularni 
sistemalashtirish ustida ish olib bordi. Uning chiziq, rang, perspektiva, 
rangshunoslik haqida yozib qoldirgan fikrlari hanuzgacha o‘z qiymatini 
yo‘qotmagan.
Rafael Santi (1483-1520) Uyg‘onish davrining titanlaridan biri 
bo‘lib, bu davr Rafael Santi ijodida o‘zining tugal talqinini topdi. XVI 
asr boshlariga kelib, Rim Italiyaning muhim siyosiy va madaniy 
markaziga aylandi. Uning mavqeini orttirish maqsadida Rim papalari 
yetuk san’atkorlarni shaharga taklif eta boshladiiar. Shu davrda 
Mikelanjelo, Bramantelar qatori Rafael ham papalar diqqatini o‘ziga 
tortdi va 1508-yili ularning taklifiga binoan Rimga keldi. Shu paytdan 
Rafael ijodining eng gullagan davri boshlandi, shu yerda u o'zining eng 
yetuk asarlarini yaratdi. Dastiab unga Vatikandagi papalar shaxsiy 
xonalarining devorlarini bezash ishlari topshirildi. Rafael bu suratlar 
ustida 1511-yilgacha mehnat qilib, uni muvaffaqiyatii bajardi. Bundan 
xursand bo‘Igan papalar unga yana xonalami bezash va ularga devoriy 
suratlar ishlashni davom ettirishni topshirishdi. Rafael me’mor sifatida 
ham ijod qildi. U Bramante vafotidan keyin Avliyo Pyotr soborini 
qurish ishlariga rahbarlik qildi, villa hamda cherkovlar uchun karton va 
chizmalar ishladi, qalamda suratlar chizdi. Rafael 37 yoshida vafot 
etdi401.
Mikelanjelo Buonarotti (1475-1564) 1475-yili 6-martda Florensiya 
yaqinidagi Kapreze shaharchasida dunyoga keldi, 13 yoshida u 
Florensiyalik Domeniko Girlyandayo ustaxonasiga o'qishga kirdi. Uni 
Medichilar saroyi qoshidagi badiiy maktabga o‘qishga qabul qilishdi. 
Bu yerda u o‘z bilim va mahoratini oshirdi.
401 The World History o f Architecture. Auguste Choisy. London. 2009. Р.596(Опост Шуязи. Всеобщая история 
архитектуры. ООО Издательство ЭКСМО. 2009 kftobmng m s tiiidagi Ulqimdan foydalanilgan)(The Papal 
Basilica o f S t P e te r in the V attau i, or simply S t P eter’s