M muxamedova


Сербинович П.П, Орловский Б.Й. Архитектура,- М.; Высшая


səhifə207/237
tarix13.12.2023
ölçüsü
#174868
1   ...   203   204   205   206   207   208   209   210   ...   237
Muxamedova M. Me\'morchilik asoslari

7. Сербинович П.П, Орловский Б.Й. Архитектура,- М.; Высшая
школа, 2000.
EKLEKTIZM MODERN. KONSTRUKTIVIZM.
POSTMODERNIZM USLUBI ME ’ MORCHI LIGI
Reja:
1. Eklektizm. Modern. Konstruktivizm. Postmodemizm atama- 
lariga ta’rif.
2. Yangi tipdagi binolaming funksionalligi va konstruktiv 
mustahkamligi.
3. Me’morchilikda qoilanilgan yangi xom ashyolar.
4. Bu uslubiy yo‘nalishlarga xos maktablar va me’moriar ijodi.
Eklektika me’morchilikdagi bir yo'nalish boiib, Rossiya va 
Yevropada 1830-1890-yillar oraligida hukmronlik qilgan. Eklektika 
uslubi o‘z ichiga bir nechta uslublami jamlaydi. Misol uchun 
neorenessans, neobarokko, neorokoko, neogotika, neorus uslubi
neovizantiya uslubi, indo-saratsin uslubi, neomavritan uslubi kabilar 
shular jumlasidandir441. Eklektika orderlami o‘zida saqlab qoladi, 
ammo ulardagi an’anaviylik o‘zgaradi. Birgina binoda ko‘plab 
me’moriy maktab uslublari baravar qoilaniladi va uyg‘unlashtiriladi. 
Eklektika nafaqat me’morchilikda, balki dizayn va modada ham keng 
qoilaniladigan 
uslub. 
Eklektika 
termini 
ba’zi 
mamlakatlar 
terminologiyasida “romantizm” tarzida ham uchraydi. Sababi aynan 
romantik an’analar ushbu uslubga asos qilib olingan. Alohida mustaqi] 
oqim sifatida eklektika XIX asrda shakllandi. Bunga asosiy sabab 
ko‘plab tarixiy uslublaming mavjudligi va yangilarini paydo boiishi 
edi. Dastlabki eklektika me’moriy inshootlari salbiy qabul qilingan va 
ular uslub va an’analarni rad qilgan. XX asrga kelib eklektika uslubi 
mashhur bo‘la boshladi. Eklektikaga alohida e’tibor bilan qarala 
boshlandi, u me’morchilikdagi tipiklik va bir xilikka nuqta qo‘ydi. 
Rossiyada bu uslubning tarafdorlari ko‘p boigan. Ular qatoriga
441 A World History o f architecture. Marian Moflet, Michail W Fario, Lawrence Wodehouse. London . 2003. P.177 
(Eclecticism is a nineteenth and twentieth-century architectural style in which a single piece o f work incorporates 
a mixture o f elements from previous historical styles to create something that is new and original. 
In architecture and interior design, these elements may include structural features, furniture, decorative motives, 
distinct historical ornament, traditional cultural motifs or styles from other countries, with the mixture usually chosen 
based on its suitability to the project and overall aesthetic value.)
215


Shtakenshneyder A.L, Bikovskiy M.D., Ton К. A., Kaminskiy A. S., 
Kieyn R. I., Parland A. A., Pomeransev A. N., Chichagov D. N., Shreter 
V.A kabilarni kiritish mumkin. Bugungi kunga kelib eklektikada 
uslublar kombinatsiyasiga cheklov yo‘k. Orderlar va elementlaming 
qo‘lianilishi ulaming ma’lum bir funksiyasidan kelib chiqqan holda 
qo‘llanilaveradi. Shunday ekan, umuman qarama - qarshi usiublarni 
kombinatsiyasini ham uchratish mumkin. Eklektika paydo boiishi 
bilan, orderlar sistemasi asosiy me’moriy mezon sifatida mavqe’ini 
yo‘qotdi. Eklektikaning eng yaxshi afzalligi - ijod erkinligiga keng yo‘l 
ochib berganligidadir. Eklektikaga Rossiya misolida qaraydigan 
boisak, bu usiubda etalon hisoblangan Gamye opera binosi quriigan. 
Bino nafaqat tashqi ko‘rinishi bilan, balki ichki inteiyeri bilan ham 
kishini xayratda koldiradi. Muxtasham arkalar, pilyastrlar, katta 
gumbaz va interyeridagi oltindek tovlanuvchi zinalar ajoyib ko‘rinish 
kasb etgan. Yana bir me’moriy obyekt Berlindagi Reyxstag binosidir. 
Tashqi tomondan kiassik ko‘rinishga ega boigan binoning gumbazi 
shishadan bo‘lib, uning ichki qismida tomosha yo‘lakchalari mavjud. 
Skandinavaiyada ham eklektikaga yorkin misol bo‘la oladigan binolar 
bor. Bunga misol qilib Oslodagi opera teatri binosini keltirib o‘tishimiz 
mumkin. Dengiz bo‘ylab joylashgan bu bino o‘zgacha ko‘rinishga ega. 
Ayniqsa uning tom qismi nixoyatda g‘ayritabiiy. Amerikada esa 
eklektikaning eng ajoyib namunasi sifatida Nyu Yorkdagi “Vulvort” 
binosini aytib o‘tish joiz?42. Bino vertikal seksiyalarga bo‘lingan bo‘lib, 
yaruslarga ajratilgan. Yuqori qismi esa minoradan iborat. Bino XX 
asrda quriigan bo‘lishiga qaramay, hozirgacha Nyu Yorkning ramzi 
hisoblanadi. Rossiyadagi K.A.Ton tomonidan quriigan Rus-vizantiya 
uslubidagi Xaloskor Iso ibodatxonasi eklektikaning yorqin misolidir.
442 A World History o f architecture. Marian Moffet, Michaii W Fario, Lawrence Wodebouse. London . 2003. P177- 
178 (The W oefw ortb 
at 233 Broadway. Manhattan. New York Citv. designed by architect Cass Gilbert and
completed in 1913, is an early US skyscraper. The original site for the building was purchased b v F. W. 
Woolworth and his real estate agent Edward J. Hogan bv April 15,1910. from the Trenor Luther Farit Estate and other 
owners for $1.65 million. By January 18, 1911, Woolworth and Hogan had acquired the final site for the project, 
totaling $4.5 million. More than a century after die start o f its construction, it remains, at 241.4 meters (792 ft), one
* National Historic LamhnaAgwM'P. 1966, and a New York Citv landmark since 1983. The W oolworth Building was 
designed in tbe neo-Godnc stvhsbv the architect Cass G ilbert whom Frank Woolworth commissioned in 1910 to 
design a 20-stoiy office building as the F. W. Woolworth Company’s new corporate headquarters on Broadway. 
between Park Place and Barclay Street in Lower Manhattan, opposite Citv Hall. Originally designed to be 420 feet 
(130 m) high, the buildmg was eventually elevated to 792 feet (241 m). At its opening, the Woolworth Building was 
60 stories tall and had over 5,000 windows. The construction cost wasUS$13.5 million. With Irving National 
Exchange Bank Woolworth set up the Broad way-Park Place Company to finance the building, but by May 1914, had 
purchased all o f tbe shares from the bank, thus owning the buildmg outright. On completion, the Woolworth building 
topped the record set by the Metropolitan Life Insurance Company Tower as the world's tallest building)


Ibodatxonada 36 ta ichki kolonna, 20 ta arka, 60 ta deraza va 12 ta tashqi 
eshiklari bor. Yuqoriga intiluvchan tillarang gumbazlari esa sakkiz 
qirrali. Fransiyada bu uslubni “ikkinchi ampir” deb atashdi. Eklektika 
qirol Lui Filipp davrida keng yoyildi. Tillarang dekorlar o'mini og‘ir 
baxmal va duxoba matolari egallay boshiadi. Buyuk Britaniyada bu 
jarayon 1840-1900-yillargato‘g‘ri keladi. Asosan rokoko, gotika, ingliz 
uslubi, afrika uslubi, hind uslubi motivlari bilan uyg'unlashadi. 
Neogotika va barokko elementlari qo‘shilmasidan tashkil topgan yana 
bir eklektika uslubidagi bino Qrimdagi Qaldirg‘och ini qo‘rg‘onidir. 
Eklektika uslubidagi inteiyerga to‘xtaiadigan boisak, uning o‘ziga 
yarasha qonun qoidalari mavjud. Misol uchun ranglar kontrast bulishi, 
dekorativ elementlaming takrorlinib turishi, geometriklik va 
liniyalaming aniqligi bu uslubga xosdir. Bu uslubda xonani jihozlash 
alohida san’at hisoblanadi. Mebellar shunday joylashtirilishi kerakki, 
ular noan’anaviy bo‘Igani holda, betartibiik ham olib kelmasligi kerak.
Eklektizm me’morchilikda kelajakdagi rivoji uchun oxiri berk 
yulga boshladi.Shu bilan birga XIX asr kurilish materiallari va 
konstruksiyalarini qurilish ishlarida foydalanishda asosiy texnik 
jarayon bo‘lib nom olgan. Bulaming hammasi me’morlarni yangi 
kompozitsion va badiiy jihatlarini izlashga majbur qilgan.Ulaming 
oldidagi vazifasi yengil emas edi. 0 ‘sha davr me’morlarining 
me’morchilikdagi haqqoniy tashqi va dekorativ tushunchasi ulaming 
yechimini murakkablashtirgan.
1890-yillarda Yevropa me’morchiligida alohida bir oqim shakllana 
boshlaydi va “modem uslubi” deb nom oladi. 1910-yillargacha mavjud 
me’moriy amaliyotga ta’sir qilib sekin-asta rivojlangan, ammo 
me’morchilikda u umumiy eklektik yo‘nalishni o‘zgartira olmagan.
“Modernist” -me’morlar yangi zamonaviy uslub ishlab chiqishga 
harakat qiladilar. Binolami haqiqatan funksional, qulay joylashtirish 
istagi ulami o‘z o‘mida asimmetrik hajmli kompozitsion rejalar asosida 
shunday binolar yaralishiga turtki bo‘ldi. Modem me’morlari deraza va 
eshiklaming joylashishida rang baranglikka intildilar. Ular fasadlar 
shishalarini ustki qismini qayta ishlab, yangi yirik umumiy va ishlab 
chiqarish binolarda yangi aktiv qurilish va yuza qismlar uchun 
mo‘ljallangan materiallardan foydalanishgan. Devorlar tekisligi ichki 
va tashqi tomondan har xil turdagi “bezaklar” - yengil bukilgan 
chiziqlar kabi ko‘rinishlarga ega bo‘lgan. Omamentlarda dengiz 
o‘simIiklari, sochlari yoyilgan holdagi ayollar bosh qismi, 
turli


geometrik shakllarni ko'rish mumkin boigan. Motivlaming paydo 
boiishi, shu bilan birga o‘simlik va boshqalar ham Uzoq Sharq va 
Yaponiya davlatlarining modem uslubidan foydalanishming natijasi 
edi. Bu o‘rmda oxirgi b o iib Yevropa san’atiga ta’sir etadi443.
Sip-silliq shakllar modem me’morchiligi va amaliy san’atida aso­
siy omil bo‘lmagan. Mana shu belgilar binolaming gumbazlarida, kar- 
nizlarida, turar joy binolarinig burchaklarida ko'rish mumkin boigan.
Modemda foydalaniladigan yuza qismlar uchun moijailangan 
materiallar orasida - glazurlangan gisht, oq, yashil, ko‘k va boshqa 
turli ranglar , mozaika va smal’talar quyma keramikalar ana shunday 
nomianar edi.
Me’morchilikda modem uslubidagi asosiy bino Vitebs va 
Leningraddagi Kshesinsk binolari misol boigan:. Bu ikkala bino ham 
1900-yillaming boshlarida qurilgan. Vitebs vokzalida modem 
uslubining asosiy belgilarini aniq shakllarda koiish mumkin, bular -
simmetrik boimagan umumiy kompozitsiyasi, katta vitraj oynalar 
omamentlami tashkil qilgan.
Kshesinsk qasrida ham xuddi shu belgilami koiish mumkin, ular 
assimetriya va boshqalar. Ayniqsa, burchaklari sip -silliq metal! 
qoplamali katta shishalangan erker katta ahamiyatga ega.
Modem uslubida yangi qurilish materiallari qatorida beton va 
temirbeton keng qoilanilgan. Bularda estetik ma’no berishga 
intilganlar. Shu bilan birga bu yerda ham modem vitrajlaming metal 1 
qoplamasi, metall konstruksiyalardek bezaklardan va boshqa binolar 
uslublashtirilgan modem omamentlarga ega bo‘ lgan .
445 THE VISUAL ARTS: A HISTORY H ugh Honour, John Fleming. In memory o f John Calmann Copyright ©1982, 
1991, 1995, 2000 Fleming - Honour LtAPrentice Hall Inc.ADivison o f Person EducationUpper Saddle River, New 
Jersey 07458p-199-200. P.857(M odern arch itectu re or m odernist architecture is a term applied to an overarching 
movement, with its exact definition and scope varying widely. The term is often applied to modernist movements at 
the turn o f die 20th centuiy, with efforts to reconcile the principles undertyingarchitectural design with rapid 
technological advancement and the modernization o f society. It would take the form o f numerous movements, schools 
o f design, and architectural styles, some in tension with one another, and often equally defying such classification- The
is also applied to various contemporary architecture styles such as Postmodern. High-tech o r even New f!lassicai. 
depending on the context In art history, e revolutionary and neoclassical styles that evolved around 1800 arc also 
called 
modem.
The concept o f modernism is a central theme in the efforts of 20th century modem architecture. 
Gaining global popularity especially after the Second World War, architectural modernism was adopted by many 
architects and architectural educators, and continued as a dominant: architectural style for institutional and corporate 
buildings into the 21st century. Modernism eventually generated reactions, most notably Postmodernism which sought 
to preserve pre-modem elements, while “Neo-modernism" has emerged as a reaction to Post-modernism. Notable


Modem amaliy san’atga katta ta’sir o‘tkazgan. Modemistik 

Yüklə

Dostları ilə paylaş:
1   ...   203   204   205   206   207   208   209   210   ...   237




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin