M muxamedova

6.
Zohidov P.SH. Me’mor olami. 0 ‘quv qo‘llanma. - Т.: « 0 ‘qi- 
tuvchi»,! 998.
Qo‘shimcha adabivotlar
1. Ubaydullayev X.M. Turar joy va jamoat binolarini loyihalashtirish 
tipologik asoslari. Т.: « 0 ‘qituvchi», 2009.
2. Бартенев И.А. Форма и конструкции в архитектуре. Л., 1998.
3. Бартенев И.А., Батажкова В.Очерки истории архитектурних 
стилей. М, 2001.
4. Бунин А.В., Саваренская Т.Ф. История градостроительного 
искусства. -М., 1999.
5. Килпе Т.Л Основы архитектуры.- М.; Высшая школа, 1999.
6. Тосунова М.И. Архитектурное проектирование.- М.; Высшая 
школа, 1998.
7. Сербинович П.П, Орловский Б.Й. Архитектура.- М.; Высшая 
школа, 2000.
BAROKKO VA ROKKOKO USLUBI ME’MORCHILIGI
Reja:
1. Barokkoning uslubiy jihatlari
2. Shaharsozlik me’morchiligida yangiliklar
3. Barokko davrinmg asosiy xususiyatlari va qurilisb texnikasi
4. F.Borromini, K.Modema, L.Bemini ijodi
XVII asr XIX asming birinchi choragida Yevropa mamlakatlarida 
uch asosiy uslub yuzaga keldi. Ular Renessans, Borokko, klassitsizm 
uslublaridir. Bizga maiumki uygonish arxitekturasi XVI asrdan XVII 
asming birinchi yarmigacha g'arbiy Yevropa mamlakatiaririing

---

kattagina qismini qamrab oldi, yani o‘rta asr me’morchilik an’analari 
asosida rivojlandi va o'ziga xos milliy uslub yuzaga keltirdi. Shu bilan 
bir qatorda bu vaqtda Italiyada yangi g‘oya Rim maktabi asosida XVII 
asr Barokko uslubi rivojlandi. Barokko so‘zining etimologiyasi aniq 
emas. Dastlabki tushuncha mantiqan normadan aniqlik va to‘grilikdan 
chetga chiqish ma’nolarini anglatadi. Bizga ma’lumki XVI asr 
o'rtalarida iqtisodiy va siyosiy krizislar jarayonida Rim papasining 
obro‘si ortib brogan va natijada bu davr katolik cherkovi oldingi 
qatordan o‘rin oldi. Shu tufayli bu davrda paydo bo‘lgan barokko uslubi 
mafkuraviy kurashning quroli sifatida xizmat qilgan. XVII asming I 
yarmi XVIII asrda Yevropa arxitekturasi barokko usulida rivojlandi413. 
Yevropa davlatlaridan Italiya, Fransiyada iqtisodiy va siyosiy 
munosabatlar arxitekturaning stilistik o'zgarishga qisman sabab bo‘ldi. 
Barokkoning asosiy belgisi: buklangan, murakkab shakllar, fasad 
qurilmalari, binoning ichki va tashqi tomonidan bezakdor dekoratsiya 
motivlari bilan ishlangan, yuqori-emotsional arxitektura effekti berib 
ishlangan dinamik arxitektura shakllaridan iboratdir. Ko‘pgina cherkov 
fasadlari ko‘p holiarda ichki va tashqi qurilishlari o‘zaro to‘g‘ri 
kelmasdi. Italyan va rim cherkovlari mahobatli gumbazlari bilan ajralib 
turardi. Barokko inshoati o‘zining ulug'vor me’moriy ko'rinishi, 
chiroyli xaykaltaroshlik bezakdorligi bilan ajralib turadi. Renessans 
arxitekturasida devor va shiftlardagi plafonlar unga ko‘rk berib boyitib 
turadi. Xaykaltaroshlikda ham shunday o‘rin egallaydi. Qo'yilgan 
plafon 
kompozitsiyalari 
go‘yo 
shiftni 
fazoviy 
bo‘shlig‘ini 
ta’minlaganday tuyulardi. Tomoshabin boshi tepasida ko‘m-ko‘k 
osmonni, rangli polixromli marmar, oq marmar, tilla rang bronza va 
boshqa yorqin rangdagi ko‘rinishlar ajoyib manzara kashf etardi. 
Barokko arxitektorlari tomoshabinni lol qoldirish bilan birga 
ko‘pqiraligi bilan ajralib turardi. Ayniqsa, bu uslub italyan 
arxitekturasida rivojlandi. Aniq, vazmindor, uyg‘unlashgan renessans 
uslubi me’morligi o‘miga bezakdor, jimjimador ko‘rinishga ega
4,3
History o f Architecture A.D.FjHamlin. A. M Professor o f the history o f Architecture in the school o f Architecture, 
COLUMBIA, UNIVERS!RY,I998 SEVENTH EDITION. P 159(B*roque architecture is die building style o f 
the Baroque era, begun in late 16th-century Italy, that took the Romanvocabularv o f Renaissance architecture irnd 
used it in a new rhetorical and theatrical fashion, often to express the triumph o f the Catholic Church and die absolutist 
state. It was characterized by new explorations o f fonn, light and shadow, and dramatic intensity. Whereas the 
Renaissance drew on the wealth and power o f the Italian courts and was a blend o f secular and religious forces, the 
Baroque was, initially at least, directly linked to the Counter-Reformation, a movement within the Catholic Church to 
reform itself in response to the Protestant Reformation Baroque architecture and its embellishments were on the one 
hand more accessible to the emotions and on the other hand, a visible statement o f the wealth and power o f the Church. 
The new style manifested itself in particular in the context o f the new religious orders, like the Theatines and 
the Jesuits who aimed to improve popular piety.)

---

boigan, Barokko uslubi yuzagai keldi. Barokko uslubi konsruktiv 
aniqlikni, orderlar sitsemasining tektonikasini inkor etadi. Yani order 
sistemasi monumental dekorativ bezak sifatida haykaltaroshlik bino 
me’morligini bezash kerak holos degan g‘oyani keltirib chiqardi. 
Italiya XVII-XVIII asrlarda boshqa Yevropa davlatlar qatorida ichki 
siyosiy va tashqi iqtisodiy ahvoli juda qiyin, mamlakatda me’morchilik 
sohasi og'ir ahvolda edi. Xarakterli qurilmalardan biri San Karlo 
cherkovi Rimda XVII asr o‘rtasida quriigan.
Me’mor Borromini awalo, inshoatning bir-biriga funksional 
jihatdan to‘g‘ri kelmasiigini ifodalaydi, ichki tomonda fasad, tashqi 
tomonda esa cherkov. Qurilma burchakda qad ko‘targan boiib o‘zining 
asosi bilan murakkablashgan, ikki tomondan deformatsiyaga uchrab, 
ajralish natijasida binoning ichki tomoni “bo‘shliqqa” aylangan. 
Cherkovning asosiy fasadi ochiq “dekoratsiya” holatida boiib, 
devorlarga applikatsiyalar yopishtirilgan edi.
Italyan arxitekturasida barokko tez-tez qoilaniladi. Undan 
tashqari kollonalar yon qismi bukilgan forma kashf etib, markaziy 
tomoni chiqib qolgan boiib katta oval shakli paydo boigan. 
Kolonnalar o‘rtasida dekorativ felenkalar, xaykalchalar, hamda oval 
shaklidagi oynalar mavjud. Umuman fasad chiroyli ulug‘vorlik va 
oddiylik kashf etgan. Ilk davr arxitektura kompozitsiyalari ko‘rk berib 
turibdi. Fasad sxemasi barokko cherkovlari uchun Italiya, Fransiya, 
Ispaniya, Belgiya kabi davlatlar uchun xarakterli. Barokkoning vatani 
Italiya boiib, bu mamlakatda nafaqat uslub paydo boidi, balki uning 
yorqin ifodasi nomoyon boidi. Biz agar shu davr g‘arbiy Yevropadagi 
me’morchilikni rivojlanish jarayoniga e’tibor bersak, injener qurilish 
fani shiddatli rivojlanganligini guvohi boiamiz. Yangi nazariy va 
amaliy mexanika qonuniyatlari asosida zamonaviy hisob-kitob y o ii 
bilan bu usuldagi binolar qurila boshladi. Texnikaviy taraqqiyotning 
omili fizika va matematika faning rivojlanishi bilan ham bogliq. 
Leyltenets, Nyutotl diffrensial va integrial hisoblashning muhim qiziq 
holatlarini kashf etgan boisa, Bemuli va Eymer tabiatning tabiiy 
muvozanati orqali binolaming tom yopmasi usullarini yuzaga 
chiqardilar, yani ulaming “qiyshiq, qayishuvchanlik” asarlarida 
materiallar qarshiligi tom yopmasida bu usul qanday amalga oshirilishi 
Sozimiigini ochib berdilar. Shu va shunga o‘xshash yangiliklar asosida 
yuzaga kelgan barokko uslubidagi jimjimador bezaklar, fasaddagi

---

to’Iqinsimon chiziqlar, usunlaming mukammaligi, muqaddas shahs- 
laming uylari va bino arxitekturasining hayajonli obrazlari faqat bitta 
maqsadga, g'oyaga xizmat etishi kerak, ya’ni odamlami hayratga 
solishi, ajablantirishi tomoshabinni o‘zini diniy, falsafiy ko‘rinishi 
bilan o‘yga solishi kerak edi. Bu kabi binolami tahlil qiladigan boisak, 
me’morlik kompozitsiyalaridagi mutanosiblikni bir oz yo‘qolganligini 
ko‘rishimiz mumkin. Garmonik chizgilar muvozanati yo‘qoldi. 
Markazlashgan simmetriya o‘zgardi. Aylana, elips, kvadrat kabi ritmik 
holat bino tektonikasinidagi aniq va ravshan, vazmin ko‘rinishlarim 
inkor etdi. Bu uslubdagi dastlabki bino sifatida 1575 - yilda Rimda 
qurilgan “II Jezu“ (Iusus ) cherkovini olish mumkin. Bu bino me’mori 
Vineola Ioyihasi asosida Jakomo de Porto tomonidan qurilgan414.
Cherkov ichki bo'shligi bosh fasadga o‘xshamaydi. Bosh fasaddagi 
markaziy orderlar shaklini qoiash orqali yorug soya qarama -
qarshiligi hosil qilinadi. Yon fasadlar bezaklardan biroz chetda qolgan, 
lekin shunga qaramay cherkov o'zining tantanavor ko'rinishiga ega. 
Barokkoningyorqin misoli sifatida 4 fantonli San Karlo cherkovini ham 
aytish mumkin. U 1538 - 1640-yillarda qurilgan. Bu bino yana bir 
me’mor Fransisko Borromini tomonidan amalga oshirilgan. Uning 
hashamatli, serjilva bosh plani fasadi kuchli egilgan, yani to‘lqinsimon 
yuzali boiib, 2 yarusli orderlar o‘zining markazlashgan asosida o‘tkir 
ta’sirchanlikni hosil qiladi.
XVII asr Rimda birinchi bor uch nurli ko‘cha sistemasi vujudga 
keldi. Bu ko'chalar Del Popolo maydonidan tarqalar edi. Rimga kirib 
keluvchi Flaminiya ko‘chasi shu uch Ripetta, Karso, del Babuino 
ko‘chalariga boiinadi. Bu uch ko‘chning nuqtasi Fontano tomonidan 
o‘matilgan obelisk mavjud.
454Histoiy o f Architecture AD.F.Hamliit. A. M. Professor o f the history o f Architecture in the school o f Architecture, 
COLUMBIA, UNIVERSIRY, 1998 SEVENTH EDITION. P 159-160 The C hurch off the G esu (Italian: