M ü h a z I r ə Mövzu № Sahibkarlıq fəaliyyəti sahəsində inhisar fəaliyyətinin məhdudlaşdırılması və

Birinci sualda bazarın anlayışı verilir, növləri göstərilir və iştirakçıların 
təsnifatı aparılır. İkinci sualda, haqsız rəqabətin anlayışı, yaranması əsasları, 
formaları və haqsız rəqabət haqqında qanunvericiliyin pozulmasına görə 
məsuliyyətdən danışılır. 
Üçüncü sualda isə inhisarçılığın anlayışı verilir, növləri göstərilir, 
antinhisar fəaliyyətin həyata keçirilməsi əsasları təsbit olunur. 
 
 
 

---

4 
Sual 1. Bazarın anlayışı, növləri və ümumi xarakteristikası. 
Qeyd etmək lazımdır ki, sadalanan bu anlayışların özlərini analiz etməyə 
ehtyiac yoxdur, çünki, hətta gətirilmiş bu misallardan da görünür ki, «bazar» 
məfhumuna hər bir mütəxəssis öz məzmununu daxil edir, konkret ixtisas üçün 
mahiyyət kəsb edən qaydada onu tədqiq edir və bunlara uyğun olaraq bazar 
növlərinə ayırır. Buna əsasən, belə bir qənaətə gəlmək olar ki, biznes hüququ 
nəzəriyyəsində, qismən isə, bütövlükdə hüquqşünaslıqda da «bazar» məfhumunun 
hüquqi anlamı işlənib hazırlanmalıdır ki, o da öz növbəsində onun haqqında 
«bazarı» hüquqa nizamlamanın obyekti kimi, sahibkarlıq fəaliyətinin xarici mühiti 
kimi, iqtisadi həyatı sahəsi kimi tösəvvür yaratsın. 
«Bazar» məfhumunun hüquqi anlayışı, hər şeydən əvvəl, leqallıq, 
qanunvericilik müəyyənləşdirilməsindən çıxış etməlidir. 
Qanunverici «bazar» məfhumundan istifadə edərkən, ancaq əmtəə bazarına 
tətbiqi baxımından onun anlayışının müəyyənləşdirir. Əmtəə bazarın əmtəə 
dövryiyəsi sahəsi təsəvvürünü yaradır ki, həmin bazarda belə əmtəənin əvəzedicisi 
yoxdur ya da bir-birini əvəz edən əmtəələr mövcuddur. Eyni zamanda onu da qeyd 
etmək lazımdır ki, iqtisadi imkanlarından asılı olaraq alıcı malı (əmtəəni) ya 
müəyyənləşdirilmiş konkret bir bazarda, ya da həmin bazardan kənarda olan bir 
ərazidə alır. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, «bazar» məfhumu çox tez-tez hüquqi 
ədəbiyyatlarda istfiadə olunur, əlbəttə etiraf etmək lazımdır ki, onun məzmunlu 
anlayışı heç birisində verilmir. Bura yalnız S.E.Cilinskinin işi istisnalıq təşkil edir, 
çünki o, göstərir ki, bazar hüquq nizamlama obyektidir (Cilinski S.E. «Pravovaə 
osnova predprinimatelskoy deyatelğnosti (predpinimatelğskoe pravo)». M.,1998). 
Müəllif «bazarın» hüquqi nizamlama obyekti olmasının iqtisadi xarakteristikasını,
prinsipal mahyyyəti mühüm anlayışı nəzərə çarpdırır. O yazır: «Bazar ictimai 
münasabitlərin müəyyən sistemidir, özü də ki, ictimai münasibətlər öz növbəsində 
istənilən hüquq sahəsinin predmetini təşkil edir. Daha sonra, bazarın subyektləri 
satıcı və alıcılardır ki, bir qayda olaraq, bazarda eyni zamanda hər iki qismində 
(həm alıcı – həm də satıcı) çıxış edirlər. Nəhayət, bazarın obyektləri əmtəə və 

---

5 
puldur. «Bazar» məfhumuna verilmiş belə bir anlayışla tam razılaşmaq olar, çünki 
o həm məzmunca birtərəfli və dolğundur, həm də bazarın ayrı-ayrı elementlərini 
göstərməklə onun (bazarın) hüquqi nizamlanmasının imkanını (mümkünlüyünü) 
müəyyənləşdirir». 
Məhz hüququn nizamlayıcı imkanlarını aşkarlamaq məqsədilə, bazarın 
hüquqi anlayışının baş vermiş sosial və iqtisadi prosesərin yaranmasının 
mahiyyətini və xüsusiyyətlərini əhatə etməsi lazımdır. Təbiidir, belə olduğu 
halda, qanunun həmin anda mövcud olan müddəalarını nəzərə almaq lazımdır. 
İqtisadi ədəbiyyatlarda bazarın bir neçə anlayışı verilir. Bazar: 
1. Əmtəə istehsalı və dövriyyəsi qanunları əsasında təşkil olunmuş mübadilə, 
əmtəə mübadiləsi münasibətlərinin məcmusudur; 
2. Alıcı və satıcıların qarşılıqlı təsir mexanizmi, ehtiyac və təklif münasibətləridir; 
3. Məhsul istehsalçıları və istehlakçıları arasında ölkə daxilində və ya ölkələr 
arasında mübadilə dairəsidir. 
Qeyd olunan anlayışlar bazarın hüquqi mənada anlayışının ifadə olunmasına 
da kifayət qədər əsas verə bilər. Belə ki, hüquqi mənada bazar dedikdə əmtəələrin, 
işlərin, xidmətlərin və digər nemətlərin dövr etməsi prosesində yaranan bazar 
münasibətlərinin məcmusu başa düşülür.
Dövriyyə obyektindən asılı olaraq, bazarın aşağıdakı növlərini fərqləndirmək 
olar: 
1. Əmtəə bazarı; 
2. Maliyyə xidmətləri bazarı; 
3. Əmək bazarı (işçi qüvvəsi bazarı); 
4. Qeyri-maddi nemətlər bazarı və s.
«Dövriyyə sahəsi» kimi bazarın anlayışı onun xarici xüsusiyyətlərini 
müəyyən etməyə imkan verir. Bu xüsusiyyətlər aşağıdakı sərhədlərlə müəyyən 
olunur: 
1. Bazarın məhsul sərhədləri; 
2. Bazarın coqrafi sərhədləri. 

---

6 
Bazarın məhsul sərhədləri dedikdə qarşılıqlı əvəz olunan məhsulların qrupu 
başa düşülür. Bazarın məhsul sərhədlərinin müəyyən edilməsi dedikdə, məhsulun 
istehlak xüsusiyyətlərinin, əvəzedici məhsulların müəyyən edilməsi, əmtəələr 
qrupunun formalaşdırılması başa düşülür. Əmtəə sərhədlərinin məzmununu 
əmtəənin qarşılıqlı əvəz olunması haqqında istehlakçıların (alıcıların) mənafeləri 
əsas götürülür.
Bazarın coqrafi sərhədləri dedikdə, alıcıların məhsulları ala bildikləri və 
onun kənarda bu imkanlarının olmadığı ərazi başa düşülür. Coqrafi sərhədlər 
alıcıların bir qisminin göstərilən ərazidə müvafiq məhsulu əldə etmək imkanını 
məhdudlaşdıran iqtisadi, texnoloci, inzibati maneələrlə müəyyən olunur. Coqrafi 
sərhədlər müəyyən olunarkən bir çox amillər nəzərə alınınr, xüsusilə də: 
1. Alıcının satıcı ilə əlaqə saxlaya bilməsi üçün nəqliyyat vasitələrinin 
mövcudluğu; 
2. ərazidə məhsulların gətirilib və aparılması üçün inzibati məhdudiyyətlərin 
olmaması; 
3. Bazar sərhədləri daxilində müvafiq məhsullar üzərində qiymət hədlərinin 
uyğunlaşdırılması. 
Bazarın quruluşu kəmiyyət və keyfiyyət göstəriciləri ilə xarakterizə olunur. 
Bazarın kəmiyyət göstəricilərinə aşağıdakılar aiddir: 
1. bazarda fəaliyyət göstərən satıcıların sayı; 
2. satıcının bazarda malik olduğu pay; 
3. Bazar təmərküzünün göstəriciləri. 
Bazarın keyfiyyət göstəricilərinə isə aşağıdakılar aiddir: 
1. potensial rəqiblərin bazara çıxması üçün maneələrin olub-olmaması, maneələrin 
aradan qaldırılması üçün mövcud imkan dərəcələri. 
- məhsulu hazırlamaq üçün kifayət qədər maddi-texniki bazaya, kadr və 
texnologiyaya malik olan, lakin müxtəlif səbəblərdən bu imkanları həyata 
keçirməyən sahibkarlıq subyektləri; 
- məhsulu hazırlayan, laki nonu bazarda realizə etməyən sahibkarlıq subyektləri. 
2. bazarın beynəlxal və reqionalarası ticarət üçün açıq olması. 

---

7 
Fikirlərimizi ümumiləşdirib bazarın aşağıdakı hüquqi anlayışını təqdim 
etmək olar: bazar – bir-birini əvəz edən ayrıca növ əmtəənin, işin və xidmətin 
dövriyyə sahəsini və ya təsərrürfat dövriyyəsinin hüquqi reciminin müəyyən edən 
hüquqi normalar məcmusudur. 
Bazarın quruluşunun dörd növünü göstərmək olar: 
1. Mükəmməl rəqabət bazarı – bu növ bazar özündə aşağıdakı xüsusiyyətləri əks 
etdirir: 
- bazarda çoxlu sayda müstəqil təsərrüfat subyektlərinin olmasını; 
- heç kəs və heç bir vasitə ilə bazara giriş məhdudlaşdırılmır; 
- təsərrüfat subyektləri bazar qiymətlərinə nəzarətdə iştirak etmirlər. 
İqtisadi ədəbiyyatlarda bazarın bu növü «təmiz bazar» adlandırılır. Ona görə ki, 
o, dövlətin müdaxiləsindən azaddır və inhisarçılıqdan təmizdir. 
2. Mütləq inhisarçılıq bazarı – təmiz bazarın bilavasitə əksidir. Bu növ bazarda 
məhsul yeganə təsərrüfat subyekti tərəfindən istehsal olunur və bu məhsulun 
əvəzləyicisi olmur. Həmçinin, bu növ bazara yeni istehsalçıların daxil olmasına bir 
sıra maneələrinin yaradılmasını özündə ehtiva edir. 
3. İnhisar rəqabət bazarı – müxtəlif məhsulların istehsalı və realizəsi ilə məşğul 
olan sahibkarlıq fəaliyyəti subyektlərinin müəyyən sayını nəzərdə tutur. 
Sahibkarlardan hər biri çalışır ki, bazarda əmətəələr arasında onun məhsulunun 
nadir və ən yaxşısı olduğunu istehlakçıları inandırsın. Bu növ bazarda satıcıların 
bazara daxil olması və çıxması üçün heç bir məhdudiyyət yoxdur. 
4. Oliqopoliya
1
bazarı. Bazarda oliqopoliya rəqabəti zamanı bir neçə iri sahibkarın 
hökmran mövqeyə malik olmasıdır. Bu bazara yeni sahibkarlıq subyektlərinin 
daxil olması üçün yalnız bazarda hökmran mövqeyə malik olan bir neçə subyektin 
yüksək gəlirinin əldə etməsini təmin etdikdən sonra mümkündür. 
Bazarın iştirakçıları. Bazar fəalyiyətinin subyektləri, həm əmtəəni alan və 
onu realizə edən, həm də əmtəə mübadiləsi qaydalarını müəyyən edən və onlara 
riayət edilməsinə nəzarəti həyata keçirən şəxslərdir. 
1
Олигополийа (йунанъа олигополео сюзц олуб, мянасы олиго – бир нечя, полео – сатырам демякдир. 

---

8 
Fəaliyyətin ixtisaslaşdırılması kriteriyası üzrə bazarın bütün iştirakçıları ilkin 
olaraq iki qrupa bölünə bilər. 
Bazarın peşəkar iştirakçıları birinci qrupu təşkil edir. Bu qrupdan olan 
şəxslərə sahibkarlıq fəaliyyəti subyektlərini və idarəetmə orqanlarını aid etmək 
olar.
İkinci qrupu isə bazar münasibətlərinin qeyri-peşəkar iştirakçıları təşkil edir 
ki, onlara da məişət istehlakçılarını aid edilir.
İcra hakimiyyəti orqanları, onların vəzifəli şəxslərini də bazarın peşəkar 
iştirakçılarına aid etmək lazımdır. Bunu izah etmək üçün hər şeydən əvvəl 
«Antiinhisar fəaliyyəti haqqında» Azərbaycan Respublikasının Qanununa 
(04.02.1993) istinad edilməlidir. Qanunun 3-cü maddəsinə əsasən, antiinhisar 
siyasətini həyata keçirən Azərbaycan Respublikasının dövlət orqanları sadalanır: 
antinhisar fəaliyyətinin qarşısının alınması, məhdudlaşdırılması və aradan 
qaldırılması üzrə dövlət siyasətini, digər dövlət orqanlarının bu sahədə 
fəaliyyətinin əlaqələndirilməsini öz səlahiyyətləri daxilində Azərbaycan 
Respublikasında antiinhisar siyasətini həyata keçirən Azərbaycan Respublikasının 
mərkəzi icra hakimiyyəti orqanı adı çəkilən qanunun tələblərinin pozulmasına görə 
icrası məcburi olan göstərişlər verə bilər və qanunvericiliklə müəyyən olunmuş 
digər səlahiyyətləri yerinə yetirə bilər.