M u n d a r I j a

2. Naften uglevodorodlar, kimeviy formulasi: CHH_2n
Bu uglevodorodlar siklik strukturaga ega. Ular parafin uglevodorodlardan 2 ta vodorod atomi kamligi bilan farq qiladi. Naften uglevodorodlar ko’yidagicha strukturaga ega:
СН₂ СН ₂


Н₂С СН₂ Н₂С СН₂
Н₂С СН₂ Н₂С СН₂
siklopentan siklogeksan
Naften uglevodorodlar parafin va aromatik uglevodorodlar oralig’ida turadi, shuning uchun ular benzin tarkibida qoniqarli ishlaydi. Naften uglevodorodlar normal-parafin uglevodorodlarga qaraganda yuqori haroratda qaynaydi va yuqori haroratda oksidlanishiga qarshi moylligi ham kuchli. Naften uglevodorodlarning engil fraktsiyalari qotish temperaturasi past bo’lganligidan qishki sort dizel yonilg’isi tarkibining asosiy qismini tashkil ètadi. Naften uglevodorodlarning og’ir fraktsiyalarining qovushqoqligi va kimyoviy barqarorligi yuqori bo’lganligi uchun asosan (70%) motor moylarining asosini tashkil ètadi.
3. Aromatik uglevodorodlar, kimyoviy vormulasi: C_nH_2n-6, C_nH_2n-2
Aromatik uglevodorodlar neft tarkibida parafin va naften uglevodorodlarga nisbatan ozroq mikdorda (5-20%) uchraydi.
СН СН СН

НС СН

НС СН
СН СН СН

Benzol Naftalin

Ularning asosiy vakili benzol S₆N₆ bo’lib, uning benzin tarkibida bo’lishi oktan sonini oshiradi. Lekin bu uglevodorodlarning miqdori chegaralanadi, chunki ular yuqori temperaturada detallarga yopishib, qurum qotishmalarini hosil qiladi.

Aromatik uglevodorod miqdori, %

1-rasm. Aromatik uglevodorodlarning benzin tarkibida bo’lishining dvigatel yonish kamerasida qurum qotishmalar hosil bo’lishiga bog’liqligi.
1-etillangan benzin, 2-etillanmagan benzin.

Aromatik uglevodorodlarning dizel yonilg’isida kam bo’lgani yaxshi, chunki ular dizel yonilg’isida qiyin oksidlanib, alangalanish vaqtini uzaytirib yuboradi, natijada dvigatel qattiq ishlaydi. Moylarda èsa, bu uglevodorodlar ko’p qurum hosil bo’lishiga olib keladi, shuningdek, harorat pasayganda moylarning qovushqoqligini oshirib yuboradi. Shuning uchun bu uglevodorodlar moylash materiallariga kam qushiladi.

Tuyinmagan uglevodorodlar, kimyoviy formulasi: C_nH_2n, C_nH_2n-2
Neftni qayta ishlash jarayonida ko’pgina to’yinmagan uglevodorodlar hosil bo’ladi.
Tuyinmagan uglevodorodlar juda bush bo’ladi, ular uchun qushbog’li bog’lanish, uzulgan joyda biriktirib olish reaktsiyasi xosdir. Ular osongina oskidlanib smolalar, organik kislotalar va boshqa birikmalar hosil qiladi. To’yinmagan uglevodorodlar har qanday neft maxsulotlarining xossalarini yomonlashtiradi, shuning uchun ularning yonilg’ida ham moyda ham bo’lishi maqsadga muvofiq èmas. To’yinmagan uglevodorolar tarkibidagi qo’shbog’ soniga qarab ho’yidagicha bo’ladi:
bitta qo’shbog’li-olefinlar: C_nH_2n
ikkita qo’shbog’li-diolefinlar: C_nH_2n-2
Masalan: C₄H₁₈ buten

Н Н Н Н

Н С С С ­ С Н

Н Н
C₄H₁₆ butadien
Н Н Н Н

Н С С С С Н
Bundan tashkari, neft maxsulotlari tarkibida:
-oltingugurtli birikmalar;
-kislorodli birikmalar;
-azotli birikmalar bo’ladi.
Bu birikmalar avtomobil yonilg’ilari va moylari sifatini yomonlashtiradi.
Oltingugurtli birikmalar - detallarni korroziyalanishini oshiradi, ularning miqdori:
b enzinda - 0.15 ¸ 0.2%;
dizel yonilg’isida - 0.2 ¸ 0.4% bo’ladi.
Dvigatel detallarining eyilish tezligi yonilg’idagi oltingugurt mikdoriga bog’liq. Yonilg’i tarkibidagi oltingugurt miqdori 0.2 dan 0.5 gacha ko’payganda eyilish Neft maxsulotlarining tarkibida kislorodli va azotli birikmalar ham bo’ladi.