M ü n d ə r I c a t

                                                                           Cədvəl 2.68 

Zibildə və tullantı qazlarda çirkləndirici maddələrin 

 orta qatılığı 

 

Zərərəli maddələr 

 

Zərərli maddələrin miqdan. 

q/l kq BMT 

mq/1 m

3

 tüstü qazı 

Hidrogen xlorid НСl 

Hidrogen florid HF 

Kükürd iki oksid SO

2

 

Azot oksidləri 

Dəm qazı CO 

Karbohidratlar 

3,9 

0,04 

3,3 

1,3 

2,0 

1,5 

                 780 

8 

660 

260 

400 

300 

 

Zibilyandıran zavodların müasir texnologiyaları istiliyi tutmanı (reku-

perasiya),  qaztutmanı,  emalın  və  tullantıların  tam  məhv  olunduğuna  kom-

pyuter nəzarəti istifadə olunur. 

Tullantıların  500C°-də  yandırılması dioksinlərin,  yarımtsiklik  aroma-

tik  karbo-hidrogenlərin  bir  sıra  ağır  metalların  yararmıasına  stimul  verir. 

Tüstü qazlarının rütubətli (sulu) təmizlənməsi tərkibində xloridlər, floridlər 

və  ağır  metallar  olan  axan  sular  yaranır.  Onları  sonrakı  emala  məruz  qoy-

maq  və  kimyəvi  çökdürmə,  feokulyasiya,  seolimentasiya  (təhlükəli  mad-

dələr  çöküntülər  halında  yenidən  qatılaşır).  Bundan  başqa  yanmadan  sonra 

qalan şlakları da haradasa gizlətmək lazımdır. Bütövlükdə 1 ton yanan zibil-

dən 350 kq qalan maddə  formalaşır.  İstisna deyil ki,  onlar aqroekosis-tem-

lərin yaxınlığında ola bilərlər. 

---

258 

 

Rusiyada 7 zibilyandıran zavod (2 Moskvada, 1 Vladivostokda, 1 Vla-

dimirdə, 1 Murmanskda, 1 Pyatiqorsk, 1 Soçidə) və 2 zibili emal edən zavod 

(Sankt-Peterburda və Nijni Novqorodda) vardır. 

Tullantıların  utilizasiya  sənayesini  yaratmaqla,  hər  ölkə  iri  şəhərlərə 

üstünlük  verir,  beləki,  tullantılar  kütləsini  xammal  və  enerji  mənbəyi  kimi 

istifadə  etmək  olar.  Əsas  vəzifə  -  tullantıları  maddi  dövrana  qaytarmaqdır. 

Verilən prosesin müxtəlif istiqamətləri ümumi ad daşıyırlar "resiklizasiya": 

-

 

bu  yenidən butulka və taraların istifadəsi; 

-

 

münasib emaldan sonra tullantılarm istehsal dövriyyəsinə qaytarıl-

ması  (dəmir  bankalar-polad  istehsalında,  maklatura-kağız  istehsalında, 

steklobay-steklotara istehsalında; 

-

 

münasib  emaldan  sonra  enerji  almaq  üçün  tullantıların  yandırıl-

ması (avto pakrişkalar sement zavodlarında yanacaq kimi istifadə olunur). 

Bu  zaman  əlbəttə,  tullantıları  uyğun  sortlaşdırılması  lazımdır.  (şəkil 

2.30)