M ü n d ə r I c a t



Yüklə 11,3 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə437/437
tarix30.12.2021
ölçüsü11,3 Mb.
#22247
növüDərs
1   ...   429   430   431   432   433   434   435   436   437
Cədvəl 7.8  

 Çirkləndirici maddələrin atılmalarının həcmi və onlara görə ödəmə 

normativləri 

 

Çirkləndirici 



maddələr  

Atmosferə atılan çirkləndirici 

maddələrin həcmi, t/il 

1t atılmaya görə ödəmə 

normativi, manat  

YVA 


Limit 

Limitdən artıq 

YVA 

Limit və 



ondan artıq 

Qurğuşun sulfit  





30,15 

150,75 


Sulfit anhidridi  

25 


55 



Karbon oksid  

21 

46 


0,015 


0,075 

Azot oksid 

15 


0,875 


4,375 

Karbohidrogenlər  

11 

47 


0,3 


0,15 

Sulfat turşusu  

10 





0,525 

2,625 


Hidrogen xlorid  

10 


0,28 



1,4 

   Cəmi  

86 

165 


37 

 

 




528 

 

  Atmosfer  havasının  mühafizəsinə  görə  tədbirlər  planında  ümumi 



smeta  dəyəri  2160  manat  olan  təbiəti  mühadizə  texnologiyalarının  tətbiqi 

nəzərdə  tutulur  ki,  bu  da  tullantıların  həcmini  202  min  ton  azaltmalıdır. 

Əgər bu tədbirlər yerinə yetirilməzsə, onda müəssisənin tullantısı yol verilən 

hədd və limit tullantılarıyla yanaşı, 37 ton çirkləndirici maddə limitdən artıq 

olacaq. A

e

 əmsalının qiyməti A



e

 = 1,5 


1,2 = 1,8  (cədvəl 7.7) 



Həlli.  

1.

 



(7.22)  formuluna  əsasən,  təbiəti  mühafizə  tədbirləri  həyata  keçir-

məklə, YVA görə müəssisənin ödəməsini təyin edirik: 

P

n

 = 1



 . 

30,15


.

 1,8 = 54,270 manat – qurğuşun sulfit;   P

n

 = 25 


.

 1  


1,8 


=  45  manat  –  sulfit  anhidridi;  P

n

  =  21



0,015 


1,8  =  0,56  manat  –  karbon 

oksid;  P

=  8. 0,875 



1,8  =  12,6 manat  – azot oksidi;   P

= 11


.

 0,3 


1,8 = 


0,595  manat    –  karbohidrogenlər;  P

n

  =  10 



.

  0,525


  . 

1,8  =  5,04  manat  – 

hidrogen xlorid; P

n

 = 10 



.

 0,28 


1,8 = 9,45 manat – sulfat turşusu.  

Cəmi: 127,515 manat.  

2.

 



(7.23) formuluna əsasən çirkləndirici maddələrin limit atılmalarına 

görə  müəssisənin  atılmalarını  hesablayırıq  (bir  şərtlə  ki,  təbiəti  mühafizə 

tədbirləri həyata keçirilməyəcək):   

P

l  



 =  2

 .

150,75



 . 

1,8 = 542,7 manat – qurğuşun sulfit; 

 

P



= 55

.

 5 



.

 1,8 = 


495 manat – sulfit anhidridi; 

  

P



l  

 =  46


 . 

0,075 


.

 1,8 =  6,21 karbon oksid;  P

l   

=    15 


.

  4,375


 . 

1,8  =  118,125  manat    -    azot  oksid; 

   

P



  = 

 

47 



0,15 


.

  1,8 = 


12,69 manat – karbohidrogenlər.   

Cəmi:  P


l  

= 1174,725 manat.  

3.

 

(7.24)  formuluna  əsasən  çirkləndirici  maddələrin  limitdən  yüksək 



atılmalarına görə müəssisənin ödəmələrini hesablayırıq:     

P

sl



 = 5

 .

1



150,75 


.

1,8 = 1356,75 manat – qurğuşun sulfit; P

sl

 = 5 


.

.



1,8 = 180 manat -  sulfi

t

  anhidridi; P



sl

 =  5 


.

 8 


.

 0,075 


1,8 =  5,4  manat  -  

karbon oksid;  P

sl

  = 5



9

.



 4,375

 . 


1,8 = 354,375  manat - azot oksid;   P

sl

 = 5 



.

 



.

  0,15 


.

  1,8  =  8,10  manat  –  karbohidrogenlər;    P

sl 

  =  5


  . 

4

  . 



2,625  .  1,8  =   

94,5   manat - sulfat turşusu;  P

sl 

 = 5 


.

.



 1,4 

.

 1,8  =  63 manat – hidrogen 



xlorid. 

Cəmi: P


sl 

  = 2062,125 manat.  

4.

 

(7.25) formuluna əsasən çirkləndirici maddələrin normativ, limit və 



limitdən artıq atılmalara görə müəssisənin ödəməsinin qiymətini tapırıq: 

P

ü   



= 3364,375 manat.  

5.

 



Təbiəti  mühafizə  tədbirlərinin  həyata  keçirilməsi  nəticəsində  və-

saitə  illik qənaət: 

(1174,725 + 2062,125) – 2160  = 1076,85 manat təşkil edir.   

 

   




529 

 

ƏDƏBĠYYAT   SĠYAHISI 

 

1.―Azərbaycanda  Ətraf  Mühitə  Təsirin  Qiymətləndirilməsi  (ƏMTQ) 



prosesi‖  haqqında  1996,  27  aprel  tarixli  Əsasnamə.  Azərbaycan  Res-

publikası Prezidenti  İ.H.Əliyevin  ―Ətraf mühitə təsirin qiymətləndirilməsi‖ 

dair qanun qəbul edilməsi haqda sərəncamı. Bakı-2013cü il.  

2.―Ətraf  Mühitin  Mühafizəsi  haqqında‖  Azərbaycan  Respublikasının 

Qanunu, 8 iyun 1999-cu il, № 678-IQ(vııı fəsil-Ekoloji ekspertiza) 

  3.  Cəfərov  M.I.,  Quliyev  R.M.  Torpaq  fondu  və  ondan  səmərəli  istifadə. 

Bakı - 1997. 

  4.   Hacıyev C.,  Hüseynov M.  Əkinçilik. Bakı-2008 

  5.   Aslanov H.Q.  Torpaqların meliorasiyası. Baki-2006  

  6.   Xəlilov H., ƏIiyev Т.  Aqrokimya. Bakı-1975 

  7.   Əsgərov Ə., Əliyev F.  Müasir ekologiya I hissə. Bakı-2000. 

  8 .  Cəfərov İ.H.   Ümumi fitopotologiya. Bakı -2007.  

  9. Mustafayev Q.  Ekologiyadan konspekt.  Bakı – 1993.  

  10.  Məmmədov Q.Ş. Azərbaycan torpaqlarınn ekoloji qiymətləndirilməsi. 

Bakı-1998. , 

11. Məmmədov Q.Ş., Xəlilov M.Y.   Ekologiya və ətraf mühitin mühafizəsi. 

Bakı – ―Elm‖ – 2005.  

12. Əsgərov Ə., Əliyev F., Hüseynov E., Əliyev S.  Müasir ekologiya. Bakı 

– 2007.   

13. C.Əliyev, Z.Əkbərov, A.Məmmədov  Bioloji müxtəliflik. Bakı – ―Elm‖ 

– 2008.  

 14. Zərbəliyev M.S., Məmmədov R.M. Torpaq sürüşmələrinin ətraf mühitə 

ekoloji  təsiri  və  ona  qarşı  görülən  tədbirlər.  Ekologiya  və  su  təsərrüfatı  // 

Elmi-texniki və istehsalat jurnalı. № 2, 2005.  Səh. 6-8.  

  15.    Musayev  Z.S.,  Məmmədova  V.V.    İrriqasiya  kanalları  və  onların 

istismarının ətraf mühitə ekoloji təsiri.  Ekologiya və su təsərrüfatı // Elmi-

texniki və istehsalat jurnalı. № 6, 2005.  Səh. 63-68.  

  16.  Zərbəliyev M.S., Hüseynov E.Ə. Kür çayının orta axınından kompleks 

istifadə olunması və onun ətraf mühitin ekologiyasına təsiri. ekologiya və su 

təsərrüfatı // Elmi-texniki və istehsalat jurnalı. № 4, 2006.  Səh. 12-15.  

  17.  Ocaqov  H.O.    Texnogen  və  təbii  fəlakətlərin  qarşısının  alınması  və 

onların nəticələrinin azaldılması üzrə mühəndis-texniki tədbirlər. Ekologiya 

və su təsərrüfatı /Elmi-texniki və istehsalat jurnalı. № 3, 2006.  Səh.16-19.   

  18. Z.Mövsümov, V.Ağayev – Bitki məhsullarında nitratların toplanması. 




530 

 

    19.  Qasımova  İ.T.    Respublikanın  Qərb  zonasında  ekoloji  amillərin 



Festulolium hibridlərinin boyatma   dinamikasına və məhsuldarlığına təsiri. 

/ AKTA, Akademiyanın Elmi Əsərlər toplusu, Gəncə - 2002, səh.36-38.  

   20.  Касумова  И.Т.  Экологическое  испытание  отдальѐнных  гибридов 

Festulolium  в  условиях  Азербайджана.  /  Azərbaycan  Aqrar  Ekologiya 

institutunun  Elmi  Əsərləri,  1  buraxılış,  Ekologiya  nəşriyyatı,  Bakı-1996, 

səh.26-28. 

21.  Касумова  И.Т.  Результаты  селекции  гибридов  Festulolium  на 

устойчивость в разных эколого-климатических условиях. / Kimya-Bio-

logiya elmləri  və təhsilinin aktual problemləri,  ADPİ,  Bakı  – 2001,səh.81-

83. 


22.  Касумова  И.Т.  Значение  внедрения  отдальѐнных  гибридов 

Festulolium  для  улучшения  агроекосистем.  /  Gəncə  Elm  və  Texnika 

mərkəzi, İnformasiya Vərəqi, Gəncə-2001.səh. 1-4 

23.  Касумова  И.Т.  Изучение  экологической  пластичности  гибридов 

Festulolium  в  условиях  заподной  зоны  Азербайджанской  рес-

публики.//AЭН и технологии, №4, Тбилиси-2009,с.86-90 

24.    Касумова  И.Т.  Модель  экологической  пластичности  гибридов 

Festulolium в Заподной зоне Азербайджана. //ААН Гянджинский-науч-

но региональный центр. Сборник известий № 38, Гянджа- 2009, с.35-39. 

25.  Касумова  И.Т.  Оценка  гибридов  Festulolium  по  биологическим  

особенностям  и  морFологическим  признакам.  //  Аграрная  Наука 

Азербайджана, жур. №1-2, Баку-2010, с.127-131. 

26.  Черников В.А., Чекерес А.И.   Агроэкология.  Москва 2000. 

27. Герасименко В.П. Практикум по агроэкологии.  Изд.»Лань».    Сан-

Петербург –  Москва – Краснодар.  2009. 

28. Образцов A.C. Биологические основы селекции расстении. Москва-

1981. 

29.   Карпачевский Л.О. Жизнь почвы. Москва-1989 



30.  Оджагов  Г.О.,  Околибаба  В.И.  Обеспечене  устойчивости  работу 

обйектов  строительный  индустрии  в  черезвычайных  ситуациях.  

Учебное пособие. Ваку – 1993.   

31.  Кривошеин  Л.А.,  Муравей  Л.А.  и  др.  Экология  и  безопасность 

жизнедеятольности. М.: ЮНИТИ – ДАНА, 2000. 447 с. 

32. Ковалевский Ю.А. Стихийные бедствия и катастроFы. – Рига. 1986. 

– 212 с..– Л.; Гидрометеоиздать, 1990, вып.6.  

33.  Горско  А.Б.  Познокомтесь  с  математический  моделированием.  – 

М.: Знание, 1991. 

34.    ДжеFFерс  Дж.  Введение  в  системный  анализ;  применение  к 

экологии: Пер. с англ. – М.: Мир, 1981. 



531 

 

35. Израэль Ю.А. Гидрометеорология и контроль состояния природной 



среды// 

Проблемы 

современной 

гидрометеорологии. 

– 

Л.: 


Гидрометеоиздат, 1977. - С. 230. 

36. Израэль Ю.А. Роль всестороннего анализа природной окружающей 

среды  в  организации  оптимального  взаимодействия  человека  с 

природой//Всесторонний  анализ  окружающей  природной  среды. 

Труды III советско-американского симпозиума. – Л.: Гидрометеоиздат, 

1978. 


37.  Израэль  Ю.А.  Экология  и  контроль  состояния  природной  среды.  -

М.: Гидрометеоиздат, 1984. 

38.

 

Комплексный  глобальный  мониторинг  загрязнений  окружающей 



природной  среды.  Труды  II  Международного  симпозиума.  -  Л.: 

Гидрометеоиздат, 1982. 

39.  Лапин  В.Л.,  Мартинсен  А.Г,  Попов  В.М.  Основы  экологических 

знаний инженера. – М.: Экология, 1996.  

40. Лисичкин В.А., Шелепин Л.  А., Боев Б.  В. Закат цивилизации или 

движение  к  ноосFере  (экология  с  разных  сторон).  –  М.:  ИЦ-Гарант, 

1997.   

41.  Миграция  загрязняющих  веществ  в  почвах  и  сопредельных 

средах/Под  ред.  Ц.И.  Бобовниковой  и  С.Г.  Малахова.  Труды  II 

Всесоюзного Совещания, Обнинск, 1978. – Л.: Гидрометеоиздат, 1980. 

42.  Методические  указания  по  определение  выбросов  загрязняющих 

веществ в атмосFеру из резервуаров. - М., 1997. - 51с.  

43. Предельно допустимые концентрации вредных веществ в воздухе и 

воде. –Л.: Химия, 1975.  

44.Методические  пособие  и  нормативные  материалы  для  разработки 

адаптивно-ландшаFтных  систем  земледелия.  -  Курск;  Тверь,  2001.  - 

259 с.   

45.  Проектирование  и  создание  систем  противоэрозионных  и 

водоохранных мероприятий на водосборах. - М.; Агропромиздат, 1990. 

- 32с.  


46.  Роева  Н.Н.,  Ровинский  F.Я.,  Кононов  Э.Я.  СпециFические 

особенности  поведения  тяжелых  металлов  в  различных  природных 

средах // Журнал аналитической химии. – 1996. – Т.51. – № 4.  

47.  Рамад  F.  Основы  прикладной  экологии.  Воздействие  человека  на 

биосFеру. - Л.; Гидрометеоздат, 1981. - 540 с.  

48.  Саноцкий  И.В.  Концепция  пороговости  реакции  живых  систем  на 

внешние  воздействия  и  ее  следствия  в  проблеме  противохимической 

защиты  биосферы//Всесторонний  анализ  окружающей  природной 




532 

 

среды.  Труды  I  советско-американского  симпозиума.–  Л.:  Гид-



рометеоиздат, 1975. 

49. Сахаров В.К. Радиоэкология / В.К.Сахаров. - СПб.; М.; Краснодар: 

Лан, 2006. - 313 с.   

50.  Сухарев  А.  Г.,  Тимохов  А.В.,  Fедоров  В.  В.  Курс  методов 

оптимизации. - М.: Наука, 1986.  

51.  Седлецкий  В.И.  Оценка  и  регулирование  качества  окружающей 

природной среды. - М.: Прибой, 1996  - 348 с.  

52.  Уатт  К.  Экология  и  управление  природными  ресурсами.  –  М.: 

Мир,1971. 

53.  Уразаев Н.А.   Сельскохозяйственная экология. - М.; Колос, 2000. - 

303 с.    

54.


 

Fоррестер Дж. Динамика развития города. – М.: Прогресс, 1974.  

55.  Сергеева  А.Г.    Метрология,  стандартизация,  сертиFикация.      -  М.: 

Логос, 2005. - 560 с.  

56.    Химия  окружающей  среды  /Под  ред.  Дж.О.М.  Бокриса.  –  М.: 

Химия, 1982.   

57.  Сидеренко  О.Д.  Биологические  технологии  утилизции  отходов 

животноводства. - М.; МСХА, 2001.  

58.  Сметанин  В.И.  Защита  окружающей  среды  от  отходов  жи-

вотноводства. - М.; 2000.- 230 с.     

59.  Lovelock J.E. Gaia: A New  Look at  Life on  Earth, New  York, Oxford 

University Press, 1979.  

60.  Martin  В., Sella  F.  The development  and implementation of the  global 

Environmental monitoring sustem. - Doc. VNEP, Nairobi, 1977. 

61.  Munn  R.E.  Global  environmental  monitoring  system.  SCOPE,  rep.3. 

Toronto, 1973. 

62.  Suviki Т. Toxicology of trace elements. Halstead press, 1977.  

63.  Williamson  М.  Н.  Introducing  students  to  the  concepts  of  population 

dynamics.  In:  The  Teaching  of  Ecology,  ed.  Lambert  J.  М.,  Blackwells, 

Oxford, 169-175, 1967. 

  

      


 

 



533 

 

    M Ü N D Ə R Ġ C A T 



 

Giriş ......................................................................................................... 3 

 

Fəsil I. Ekologiyadan ümumi məlumatlar ............................................... 5 



1.1.Ekologiya elminin inkişafının qısa tarixi oçerki  ....................  ......... 5 

1.2. Təbii mühit və ekoloji faktorların təsirinin qanunauyğunluqları …17 

1.3. Autekologiya –orqanizm və mühit arasındakı qarşılıqlı əlaqələrin 

öyrənilməsindən bəhs edir....................................... ............................... 23 

1.4. Demekologiya – populyasiyaların ekologiyası ................................ 30 

1.5. Spesisekologiya – növlərin ekologiyası ........................................... 32 

1.6. Sinekologiya - Biosenozların öyrənilməsi haqda elmdir ................. 41 

1.7. Ekosistemlər, onlarda biokütlə, enerji və say piramidaları .............. 46 

1.8. Biogeosenologiya – biogeosenozların ekologiyası .......................... 55 

1.9. Qlobal ekosistem- Biosfer haqqında təlim .......................................  57 

 

Fəsil II. Kənd təsərrüfatının ekolojiləşdirilməsinin qanunauyğunlqları . 62 



2.1. Kənd təsərrüfatı ekosistemləri -Aqroekosistemlər ........................... 62   

2.2. Texnogenez şəraitində aqroekosistemlərin funksiyalaşması ........... 79 

2.3. Kimyalaşmanın ekoloji problemləri ................................................. 93 

2.4. Torpaqların suvarılması və qurutmanın ekoloji problemləri ........... 126 

2.5.Torpaq – biotik sistem aqroekosistemlərin əsası kimi ...................... 129 

2.6. Kənd təsərrüfatı radioekologiyası .................................................... 167 

2.7. Alternativ əkinçilik sistemləri və onların ekoloji əhəmiyyəti .......... 200 

2.8. Vermikultura və biohumus. Hazırlanması və  

 tətbiqinin  ekoloji aspektləri ................................................................... 209 

2.9.  Ərazinin  ekoloji vəziyyətinin  qiymətləndirilməsinin 

kriteriyaları ..............................................................................................  218 

2.10.Seliteb ərazinin ekologiyası ............................................................ 240 

2.11.  Aqrolandşaftların optimallaşdırılması ........................................... 264 

2.12. Ekoloji  təhlükəsiz  məhsul  istehsalı ............................................. 299 

 

Fəsil  III. Torpaqların aqroekoloji qiymətləndirilməsi ............................ 318 



3.1. Su eroziyası nəticəsində şum qatından torpağın itkisinin 

qiymətləndirilməsi .................................................................................. 319 

3.2. Torpağın yol verilən eroziya itkisinin hesablanması. ...................... 323 

3.3. Torpağın su eroziysının  aqroekoloji nəticələri ................................ 326 

3.4. Torpaqda və bitkidə makro- və mikroelementlərin  

qarşılıqlı təsirinin    qiymətləndirilməsi .................................................. 331 

3.5. Aqroekosistemin ağır metallarla çirklənməsinin qiymətlən 



534 

 

dirilməsi .................................................................................................. 338 



3.6. Torpağın aqrokimyəvi vasitələrlə çirklənməsinin proqnozlaşması . 350 

3.7. Şum torpaqlarının pestisidlərlə çirklənməsi təhlükəsinin ekoloji 

aqiymətləndirilməsi ................................................................................. 354 

3.8.Aqroekosistemin radioaktiv çirklənməsinin qiymətləndirilməsi ...... 360 

3.9.Torpağın kipləşməsindən məhsul itkisinin  

hesablanması. .......................................................................................... 366 

3.10. Pozulmuş torpaqların rekultivasiyasının ekoloji əsasları ............... 370 

3.11. Aqrolandşaftların ekoloji davamlılığının qiymətləndirilməsi ........ 374 

 

Fəsil IV. Aqrosənaye tullantılarının ekologiyası .................................... 379 



4.1.Dən emalı sənayesinin tullantılarının qiymətləndirilməsi ................ 380 

4.2. Çirkab suların və yeyinti sənayesi müəssisələrinin çirkləndirici 

maddələrinin qiymətləndirilməsi ............................................................ 385 

4.3. Ət sənayesi müəssisələrinin çirkləndirici maddələrinin  

və çirkab suların qymətləndirilməsi ........................................................  389 

4.4.Süd- konserv kombinatlarının çirkləndirici  

maddələrinin və çirkab suların qiymətləndirilməsi ................................. 394 

4.5.Ferma biogeosenozlarından çirkab suların və peyin 

çıxımının hesablanması ........................................................................... 398 

  4.6.Müəssisənin ərazisindən çıxan çirkab suların və  

çirkləndirici maddələrin qiymətləndirilməsi ........................................... 417 

4.7.Tullantıların suvarma, gübrə və vermikultura  üçün istifadəsinin 

qiymətləndirilməsi ..................................................................................  418 

4.8. Məhsul istehsalının tullantısızlığının qiymətləndirilməsi ................ 430 

4.9. Bərk məişət tullantıları (BMT) üçün poliqonun  

həcminin hesablanması ........................................................................... 433 

 

Fəsil V. Təsərrüfat fəaliyyətinin ekoloji müşaiyəti ................................. 437 



5.1.Təbii ətraf mühitə təsirin qiymətləndirilməsinin  

metodları və vasıtələri ............................................................................. 437 

5.2.Ekoloji ekspertiza .............................................................................. 438 

5.3. Ekoloji standartlaşdırma və pasportlaşdırma ...................................  439 

5.4. Ekoloji sertifikatlaşdırmanın əsasları ............................................... 440 

5.5. Ətraf mühitin monitorinqi. Onun aparılmasının elmi-metodiki və 

təşkilati əsasları ....................................................................................... 443 

5.6.  Aqroekoloji monitorinq, aparılma metodikası  və  təşkili .............. 464 

5.7.  Kənd  təsərrüfatında  təbiəti  mühafizə tədbirləri ........................... 490 

 

Fəsil VI.   Əkinçiliyin su ehtiyatlarının ekologiyası ............................... 498 




535 

 

6.1. Əkin torpaqlarından səthi axınların qiymətləndirilməsi .................. 498 



6.2. Eroziyaya qarşı mühəndis bioloji sistemlərin (EMBS) köməyilə  

biogen yüklənmənin azaldılması ............................................................. 500 

6.3.Eroziyaya qarşı mühəndis-bioloji sistemlərin  

(EMBS) daxili təşkilinin əsas  prinsipləri ............................................... 501 

6.4.Yamac sürüşmələrinin qarşısını almaq üçün EMBS-in  

yaradılmasında çoxillik otların tətbiqi .................................................... 506 

 

Fəsil VII.  Təbii ətraf mühitin (TƏM)  çirkləndirilməsinə 



görə ödəmələr .......................................................................................... 512 

7.1. TƏM-ə çirklənməsindən dəyən ziyanın qiymətləndirilmə .............. 513 

7.2.Tullantıların yerləşdirilməsinə görə ödəmənin hesablanması. .......... 516 

7.3. Su hövzələrinə çirkləndirici maddələrin atılmasına  

görə ödəmənin hesablanması .................................................................. 518 

7.4.Sənaye çirkab suları ilə çirkləndirici maddələrin  

atılmasına görə ödəmənin hesablanması ................................................. 520 

7.5.Səyyar mənbələrdən atmosferə çirkləndirici maddə 

lərin atılmasına görə olan ödəmələrin hesablanması .............................. 522 

7.6. Daimi mənbələrdən atmosferə çirkləndirici maddələrin atılmasına  

görə olan ödəmələrin hesablanması ........................................................ 525 

Ədəbiyyat siyahısı. .................................................................................. 528 



 

 

Yüklə 11,3 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   429   430   431   432   433   434   435   436   437




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin