M ü n d ə r I c a t

Həlli.  

1. (4.26) formuluna görə buğdanın emalınımn tamlıq göstəricisini tə-

yin edirik, hansı ki, texnoloji prosesin ətraf mühitə təsirinə görə qa-palılığını 

xarakterizə edir: K

ist

 = 0,97. 

2. Havanın un tozu ilə çirklənmə səciyyəsini bu nisbətə görə təyin edi-

rik (3,2) : 0,4/0,5 = 0,8,  başqa sözlə o yolverilən qatılıqdan  azdır. 

3. (4.27) formula görə un istehsalının ekolojilik əmsalını tapırıq: K

ei 

= 1. 

4. Un istehsalının tullantıszlığının inteqral  əmsalını  (4.28) formuluna 

görə  tapırıq:  K

ti

  =  0,97.  Belə  ki,  K

ti 

=  0,97,  yəni    un  istehsalı  şərti  tul-

lantısızdır. 

V.Remez və A.Şubin tərəfindən məhsul istehsalının ekolojilik kriteri-

yası təklif olunub K

ek 

 və  bu formula ilə hesablanır:   

   

          K

ek 

= Ʃ V

mi 

. (C

mi

 ./YVQ

mi

) + Ʃ V

qi

 . (C

qi 

/YVQ

qi

) 

          + Ʃ V

bi

 .(C

bi

 /YVQ

mi

)                                                           (4.29) 

 

burada, V

mi

  , V

qi

, V

bi

  -    i   toksiki  komponentin maye, qazformalı  və 

bərk  tullantısının  həcmi  t/t  məhsulda.  C

mi

  C

bi

  C

qi

  -  i  komponentinin  maye 

bərk (mq/l) və qaz formulu (mq/m

3

) tullantılarının qatılığı; YVQ 

mi

 –i kom-

---

432 

 

ponentinin balıq təsərrüfatı sularında yol verilən qatılığı, mq/l; YVQ

qi

 – ya-

şayış məntəqəsinin havasında i komponentinin yol verilən qatılığı, mq/m

3

.  

Əgər  K

ek

  =  0,  onda  texnologiya  tullantısız  hesab  olunur.  Ekolojilik 

meyarı (4.29) üç hissədən ibarətdir: uyğun olaraq maye, qaz formalı və bərk 

tullantıların parametrlərinin uçotu. Bu zaman bərk tullantıların zəhərliliyinin 

qiymətləndirilməsi üçün YVQ

m

 istifadə olunur, belə ki, bərk tulantılar saxla-

narkən  onların  suda  həll  olması  mümkündür.  Maye  tullantılarda  i  kompo-

nentinin miqdarı (V

mi

) bu formula təyin olunur:   

 

    V

mi

 = 2,4 . 10

-5 

.[(C

mi

 . m

m 

.T) / B

m

],                      (4.30)      

 

burada,  m

m

  -  maye  tullantılarını  miqdarı,  m

3

/saat;  T-  il  ərzində  iş 

günlərinin say; B

m

 - məhsul buraxılışı,  t/il.  

Qazformalı  tullantılarla  atılan  i  zəhərli  komponentinin  V

qi

  miqdarı 

aşağıdakı formula ilə tapılır:  

                      

       V

qi

 = 2 . 10

-8 

.[(C

qi

 . m

q 

.T) / B

m

],                          (4.31)  

                         

burada,  C

qi

  -  qaz  formalı  atılmalarda  i  komponentinin  orta  qatılığı, 

mq/m

3

;  m

q

 - zəhərli qaz tullantılarının miqdarı, m

3

 /saat. 

Bərk tullantılarda  i zəhərli komponentinin V

bi

 miqdarı bu formula ilə 

təyin olunur:      

 

V

bi

   =  (m

b

 . p

i

) / 100 .  B

m       

                        (4.32) 

 

burada,  m

b

  -  bərk  tullantıların  miqdarı,  t/il;  p

i

  -  bərk  tullantılarda  i 

zəhərli elementinin miqdarı, % -lə.     

(4.29) meyarı V.F.Protasov və  A.V.Molçanov tərəfindən, datolit xam-

malı əsasında bor turşusu istehsalı texnologiyasının ekoloji təkmilləşməsinin 

analizi üçün istifadə olunmuşdur (cədvəl 4.43).