M ü n d ə r I c a t

                                                                                            Cədvəl  2.41 

 

Bitkilərin radionuklidləri toplama əmsalı (Sanjarova və b., 1992) 

 

Radionuklid 

Ə

t

 

Radionuklid 

Ə

t 

35

S 

20...60 

140

Ba 

(2...5).10

-2

 

45

Ca 

(4...6).10

-2 

141,144

Ce 

6.10

-4

...3.10

-3 

54

Mn 

0,02...15 

147

Pm 

3.10

-5

...3.10

-4 

55,59

Fe 

(1...8).10

-2 

185

W 

0,13...0,3 

60

Co 

4.10

-3

...5.10

-2

 

210

Pb 

0,05...0,43 

65

Zn 

3,3...1,5 

226

Ra 

1.10

-3... 

4.10

-2

 

89,90

Sr 

0,02...12 

232

Th 

1.10

-3

...7.10

-1 

91

Y 

3.10

-5...

7.10

-4 

238

U 

1,6.10

-4

...1.10

-1 

95

Zr 

3.10

-3

...8.10

-2

 

237

Np 

n.10

-2

...n.10

-1 

103,106

Ru 

(2...3).10

-3

 

239, 240

Pu 

n.10

-8

...10

0

 

115

Cd 

137

Cs 

(4,3...8,5).10

-2 

0,02...1,1 

242

Am 

244

Cm 

n.10

-6

...10

-1 

n.10

-4

...n.10

-3 

 

Bitkilər  tərəfindən  toplanmasına  görə  kimyəvi  elementləri  5  qrupa 

bölmək olar: güclü toplananlar - K

t 

≥10; zəif toplananlar – K

t 

≥1...10; akku-

mulyasiya  olunmayanlar  -  K

t 

≥0,1...1;  torpaqdan  keçid  zamanı  zəif 

(0,01...0,1)  və  güclü  (≤0,01)  diskriminasiyalılar.  Texnogen  radionuklidlər-

dən 

90

Sr –nı bitkilər torpaqdan daha intensiv mənimsəyirlər, 

137

Cs isə xeyli 

zəif mənimsənilir. 

95

Zr, 

103, 106

Ru, 

141, 144

Ce kimi orta yaş dövrü olan radio-

nuklidlərin  tortpaqdan  bitkilər  tərəfindən  akkumulyasiyası  çox  aşağıdır. 

Bitkilər 

239

Pu, 

241

Am, U radionuklidlərini torpaqdan son dərəcə pis mənim-

səyir.  

Bitkilərin  radionuklidləri  torpaqdan  mənimsəməsi  torpağın  fiziki-

kimyəvi xassəsindən asılıdır: bir qayda olaraq, humusun, mübadilə kationla-

rının,  lil  və  gil  fraksiyalarının  miqdarı  çox  olduqca,  nəticədə,  torpaq  mün-

bitliyi artdıqca, bir çox radionuklidlərin bitki tərəfindən udulması daha zəif 

olur.  Bitkilərdə  Ə

t  –

nın  maksimal  qiyməti

 

torflu  və  qranulometrik  tərkibinə 

görə  yüngül  (qumlu  və  qumsal)  çimli-podzol  torpaqlar  üçün  xarakterikdir. 

(cədvəl 2.42). 

Otlaq-çəmən bitkilərinə radionuklidlərin daxil olması bir çox hallarda 

çəmən  çimlərində  olan  radioaktiv  maddələrin  yüksək  dərəcədə  mənim-

sənilməsindən  asılıdır;  çəmənlikdə  bitkilər  əkin  torpaqlarından  5...10  dəfə 

çox  radionuklid  toplayır.  Mineral  qidalanmanın  xüsusiyyətləri,  vegetasiya 

dövrünün  müxtəlif  müddəti,  kök  sisteminin  torpaqda  yerləşmə  xarakteri, 

məhsuldarlıq  fərqləri  və  bitkilərin  digər  bioloji xüsusiyyətləri  müxtəlif  növ 

və  sortlu  kənd  təsərrüfatı  bitkilərində  radionuklidlərin  toplanmasına  təsir 

---

177 

 

göstərir.  Radionuklidlərin  bitkilər  tərəfindən  mənimsənilməsi  növdən  asılı 

olaraq 10...30 dəfə, sortdan asılıolaraq 5...7 dəfə fərqlənə bilər.