M ü n d ə r I c a t
Yüklə 11,3 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ƏDƏBĠYYAT SĠYAHISI
- M Ü N D Ə R Ġ C A T
|
Cədvəl 7.8
Çirkləndirici maddələrin atılmalarının həcmi və onlara görə ödəmə normativləri
Çirkləndirici maddələr Atmosferə atılan çirkləndirici maddələrin həcmi, t/il 1t atılmaya görə ödəmə normativi, manat YVA
Limit Limitdən artıq YVA Limit və ondan artıq Qurğuşun sulfit 1 2
30,15 150,75
Sulfit anhidridi 25
55 4 1 5 Karbon oksid 21 46
8 0,015
0,075 Azot oksid 8 15
9 0,875
4,375 Karbohidrogenlər 11 47
6 0,3
0,15 Sulfat turşusu 10 -
0,525 2,625
Hidrogen xlorid 10
- 5 0,28 1,4 Cəmi 86 165
37
528
Atmosfer havasının mühafizəsinə görə tədbirlər planında ümumi smeta dəyəri 2160 manat olan təbiəti mühadizə texnologiyalarının tətbiqi nəzərdə tutulur ki, bu da tullantıların həcmini 202 min ton azaltmalıdır. Əgər bu tədbirlər yerinə yetirilməzsə, onda müəssisənin tullantısı yol verilən hədd və limit tullantılarıyla yanaşı, 37 ton çirkləndirici maddə limitdən artıq olacaq. A e əmsalının qiyməti A e = 1,5
. 1,2 = 1,8 (cədvəl 7.7) Həlli. 1.
(7.22) formuluna əsasən, təbiəti mühafizə tədbirləri həyata keçir- məklə, YVA görə müəssisənin ödəməsini təyin edirik: P n
. 30,15
. 1,8 = 54,270 manat – qurğuşun sulfit; P n = 25
. 1
. 1,8
= 45 manat – sulfit anhidridi; P n = 21 . 0,015
. 1,8 = 0,56 manat – karbon oksid; P n = 8. 0,875 . 1,8 = 12,6 manat – azot oksidi; P n = 11
. 0,3
. 1,8 =
0,595 manat – karbohidrogenlər; P n = 10 . 0,525
. 1,8 = 5,04 manat – hidrogen xlorid; P n = 10 . 0,28
. 1,8 = 9,45 manat – sulfat turşusu. Cəmi: 127,515 manat. 2.
(7.23) formuluna əsasən çirkləndirici maddələrin limit atılmalarına görə müəssisənin atılmalarını hesablayırıq (bir şərtlə ki, təbiəti mühafizə tədbirləri həyata keçirilməyəcək): P l = 2 . 150,75 . 1,8 = 542,7 manat – qurğuşun sulfit;
P
= 55 . 5 . 1,8 =
495 manat – sulfit anhidridi;
P l = 46
. 0,075
. 1,8 = 6,21 karbon oksid; P l = 15
. 4,375
. 1,8 = 118,125 manat - azot oksid;
P
=
47 . 0,15
. 1,8 =
12,69 manat – karbohidrogenlər. Cəmi: P
l = 1174,725 manat. 3.
atılmalarına görə müəssisənin ödəmələrini hesablayırıq: P sl = 5 . 1 . 150,75
. 1,8 = 1356,75 manat – qurğuşun sulfit; P sl = 5
. 4 . 5 1,8 = 180 manat - sulfi t anhidridi; P sl = 5
. 8
. 0,075
. 1,8 = 5,4 manat - karbon oksid; P sl = 5 . 9 . 4,375 .
1,8 = 354,375 manat - azot oksid; P sl = 5 .
6 . 0,15
. 1,8 = 8,10 manat – karbohidrogenlər; P sl = 5
. 4 . 2,625 . 1,8 = 94,5 manat - sulfat turşusu; P sl = 5
. 5 . 1,4 . 1,8 = 63 manat – hidrogen xlorid. Cəmi: P
sl = 2062,125 manat. 4.
limitdən artıq atılmalara görə müəssisənin ödəməsinin qiymətini tapırıq: P ü = 3364,375 manat. 5.
Təbiəti mühafizə tədbirlərinin həyata keçirilməsi nəticəsində və- saitə illik qənaət: (1174,725 + 2062,125) – 2160 = 1076,85 manat təşkil edir.
529
1.―Azərbaycanda Ətraf Mühitə Təsirin Qiymətləndirilməsi (ƏMTQ) prosesi‖ haqqında 1996, 27 aprel tarixli Əsasnamə. Azərbaycan Res- publikası Prezidenti İ.H.Əliyevin ―Ətraf mühitə təsirin qiymətləndirilməsi‖ dair qanun qəbul edilməsi haqda sərəncamı. Bakı-2013cü il. 2.―Ətraf Mühitin Mühafizəsi haqqında‖ Azərbaycan Respublikasının Qanunu, 8 iyun 1999-cu il, № 678-IQ(vııı fəsil-Ekoloji ekspertiza) 3. Cəfərov M.I., Quliyev R.M. Torpaq fondu və ondan səmərəli istifadə. Bakı - 1997. 4. Hacıyev C., Hüseynov M. Əkinçilik. Bakı-2008 5. Aslanov H.Q. Torpaqların meliorasiyası. Baki-2006 6. Xəlilov H., ƏIiyev Т. Aqrokimya. Bakı-1975 7. Əsgərov Ə., Əliyev F. Müasir ekologiya I hissə. Bakı-2000. 8 . Cəfərov İ.H. Ümumi fitopotologiya. Bakı -2007. 9. Mustafayev Q. Ekologiyadan konspekt. Bakı – 1993. 10. Məmmədov Q.Ş. Azərbaycan torpaqlarınn ekoloji qiymətləndirilməsi. Bakı-1998. , 11. Məmmədov Q.Ş., Xəlilov M.Y. Ekologiya və ətraf mühitin mühafizəsi. Bakı – ―Elm‖ – 2005. 12. Əsgərov Ə., Əliyev F., Hüseynov E., Əliyev S. Müasir ekologiya. Bakı – 2007. 13. C.Əliyev, Z.Əkbərov, A.Məmmədov Bioloji müxtəliflik. Bakı – ―Elm‖ – 2008. 14. Zərbəliyev M.S., Məmmədov R.M. Torpaq sürüşmələrinin ətraf mühitə ekoloji təsiri və ona qarşı görülən tədbirlər. Ekologiya və su təsərrüfatı // Elmi-texniki və istehsalat jurnalı. № 2, 2005. Səh. 6-8. 15. Musayev Z.S., Məmmədova V.V. İrriqasiya kanalları və onların istismarının ətraf mühitə ekoloji təsiri. Ekologiya və su təsərrüfatı // Elmi- texniki və istehsalat jurnalı. № 6, 2005. Səh. 63-68. 16. Zərbəliyev M.S., Hüseynov E.Ə. Kür çayının orta axınından kompleks istifadə olunması və onun ətraf mühitin ekologiyasına təsiri. ekologiya və su təsərrüfatı // Elmi-texniki və istehsalat jurnalı. № 4, 2006. Səh. 12-15. 17. Ocaqov H.O. Texnogen və təbii fəlakətlərin qarşısının alınması və onların nəticələrinin azaldılması üzrə mühəndis-texniki tədbirlər. Ekologiya və su təsərrüfatı /Elmi-texniki və istehsalat jurnalı. № 3, 2006. Səh.16-19. 18. Z.Mövsümov, V.Ağayev – Bitki məhsullarında nitratların toplanması. 530
19. Qasımova İ.T. Respublikanın Qərb zonasında ekoloji amillərin Festulolium hibridlərinin boyatma dinamikasına və məhsuldarlığına təsiri. / AKTA, Akademiyanın Elmi Əsərlər toplusu, Gəncə - 2002, səh.36-38. 20. Касумова И.Т. Экологическое испытание отдальѐнных гибридов Festulolium в условиях Азербайджана. / Azərbaycan Aqrar Ekologiya institutunun Elmi Əsərləri, 1 buraxılış, Ekologiya nəşriyyatı, Bakı-1996, səh.26-28. 21. Касумова И.Т. Результаты селекции гибридов Festulolium на устойчивость в разных эколого-климатических условиях. / Kimya-Bio- logiya elmləri və təhsilinin aktual problemləri, ADPİ, Bakı – 2001,səh.81- 83.
22. Касумова И.Т. Значение внедрения отдальѐнных гибридов Festulolium для улучшения агроекосистем. / Gəncə Elm və Texnika mərkəzi, İnformasiya Vərəqi, Gəncə-2001.səh. 1-4 23. Касумова И.Т. Изучение экологической пластичности гибридов Festulolium в условиях заподной зоны Азербайджанской рес- публики.//AЭН и технологии, №4, Тбилиси-2009,с.86-90 24. Касумова И.Т. Модель экологической пластичности гибридов Festulolium в Заподной зоне Азербайджана. //ААН Гянджинский-науч- но региональный центр. Сборник известий № 38, Гянджа- 2009, с.35-39. 25. Касумова И.Т. Оценка гибридов Festulolium по биологическим особенностям и морFологическим признакам. // Аграрная Наука Азербайджана, жур. №1-2, Баку-2010, с.127-131. 26. Черников В.А., Чекерес А.И. Агроэкология. Москва 2000. 27. Герасименко В.П. Практикум по агроэкологии. Изд.»Лань». Сан- Петербург – Москва – Краснодар. 2009. 28. Образцов A.C. Биологические основы селекции расстении. Москва- 1981. 29. Карпачевский Л.О. Жизнь почвы. Москва-1989 30. Оджагов Г.О., Околибаба В.И. Обеспечене устойчивости работу обйектов строительный индустрии в черезвычайных ситуациях. Учебное пособие. Ваку – 1993. 31. Кривошеин Л.А., Муравей Л.А. и др. Экология и безопасность жизнедеятольности. М.: ЮНИТИ – ДАНА, 2000. 447 с. 32. Ковалевский Ю.А. Стихийные бедствия и катастроFы. – Рига. 1986. – 212 с..– Л.; Гидрометеоиздать, 1990, вып.6. 33. Горско А.Б. Познокомтесь с математический моделированием. – М.: Знание, 1991. 34. ДжеFFерс Дж. Введение в системный анализ; применение к экологии: Пер. с англ. – М.: Мир, 1981.
531
35. Израэль Ю.А. Гидрометеорология и контроль состояния природной среды// Проблемы современной гидрометеорологии. – Л.:
Гидрометеоиздат, 1977. - С. 230. 36. Израэль Ю.А. Роль всестороннего анализа природной окружающей среды в организации оптимального взаимодействия человека с природой//Всесторонний анализ окружающей природной среды. Труды III советско-американского симпозиума. – Л.: Гидрометеоиздат, 1978.
37. Израэль Ю.А. Экология и контроль состояния природной среды. - М.: Гидрометеоиздат, 1984. 38.
природной среды. Труды II Международного симпозиума. - Л.: Гидрометеоиздат, 1982. 39. Лапин В.Л., Мартинсен А.Г, Попов В.М. Основы экологических знаний инженера. – М.: Экология, 1996. 40. Лисичкин В.А., Шелепин Л. А., Боев Б. В. Закат цивилизации или движение к ноосFере (экология с разных сторон). – М.: ИЦ-Гарант, 1997. 41. Миграция загрязняющих веществ в почвах и сопредельных средах/Под ред. Ц.И. Бобовниковой и С.Г. Малахова. Труды II Всесоюзного Совещания, Обнинск, 1978. – Л.: Гидрометеоиздат, 1980. 42. Методические указания по определение выбросов загрязняющих веществ в атмосFеру из резервуаров. - М., 1997. - 51с. 43. Предельно допустимые концентрации вредных веществ в воздухе и воде. –Л.: Химия, 1975. 44.Методические пособие и нормативные материалы для разработки адаптивно-ландшаFтных систем земледелия. - Курск; Тверь, 2001. - 259 с. 45. Проектирование и создание систем противоэрозионных и водоохранных мероприятий на водосборах. - М.; Агропромиздат, 1990. - 32с.
46. Роева Н.Н., Ровинский F.Я., Кононов Э.Я. СпециFические особенности поведения тяжелых металлов в различных природных средах // Журнал аналитической химии. – 1996. – Т.51. – № 4. 47. Рамад F. Основы прикладной экологии. Воздействие человека на биосFеру. - Л.; Гидрометеоздат, 1981. - 540 с. 48. Саноцкий И.В. Концепция пороговости реакции живых систем на внешние воздействия и ее следствия в проблеме противохимической защиты биосферы//Всесторонний анализ окружающей природной 532
среды. Труды I советско-американского симпозиума.– Л.: Гид- рометеоиздат, 1975. 49. Сахаров В.К. Радиоэкология / В.К.Сахаров. - СПб.; М.; Краснодар: Лан, 2006. - 313 с. 50. Сухарев А. Г., Тимохов А.В., Fедоров В. В. Курс методов оптимизации. - М.: Наука, 1986. 51. Седлецкий В.И. Оценка и регулирование качества окружающей природной среды. - М.: Прибой, 1996 - 348 с. 52. Уатт К. Экология и управление природными ресурсами. – М.: Мир,1971. 53. Уразаев Н.А. Сельскохозяйственная экология. - М.; Колос, 2000. - 303 с. 54.
Fоррестер Дж. Динамика развития города. – М.: Прогресс, 1974. 55. Сергеева А.Г. Метрология, стандартизация, сертиFикация. - М.: Логос, 2005. - 560 с. 56. Химия окружающей среды /Под ред. Дж.О.М. Бокриса. – М.: Химия, 1982. 57. Сидеренко О.Д. Биологические технологии утилизции отходов животноводства. - М.; МСХА, 2001. 58. Сметанин В.И. Защита окружающей среды от отходов жи- вотноводства. - М.; 2000.- 230 с. 59. Lovelock J.E. Gaia: A New Look at Life on Earth, New York, Oxford University Press, 1979. 60. Martin В., Sella F. The development and implementation of the global Environmental monitoring sustem. - Doc. VNEP, Nairobi, 1977. 61. Munn R.E. Global environmental monitoring system. SCOPE, rep.3. Toronto, 1973. 62. Suviki Т. Toxicology of trace elements. Halstead press, 1977. 63. Williamson М. Н. Introducing students to the concepts of population dynamics. In: The Teaching of Ecology, ed. Lambert J. М., Blackwells, Oxford, 169-175, 1967.
533
M Ü N D Ə R Ġ C A T Giriş ......................................................................................................... 3
Fəsil I. Ekologiyadan ümumi məlumatlar ............................................... 5 1.1.Ekologiya elminin inkişafının qısa tarixi oçerki .................... ......... 5 1.2. Təbii mühit və ekoloji faktorların təsirinin qanunauyğunluqları …17 1.3. Autekologiya –orqanizm və mühit arasındakı qarşılıqlı əlaqələrin öyrənilməsindən bəhs edir....................................... ............................... 23 1.4. Demekologiya – populyasiyaların ekologiyası ................................ 30 1.5. Spesisekologiya – növlərin ekologiyası ........................................... 32 1.6. Sinekologiya - Biosenozların öyrənilməsi haqda elmdir ................. 41 1.7. Ekosistemlər, onlarda biokütlə, enerji və say piramidaları .............. 46 1.8. Biogeosenologiya – biogeosenozların ekologiyası .......................... 55 1.9. Qlobal ekosistem- Biosfer haqqında təlim ....................................... 57
Fəsil II. Kənd təsərrüfatının ekolojiləşdirilməsinin qanunauyğunlqları . 62 2.1. Kənd təsərrüfatı ekosistemləri -Aqroekosistemlər ........................... 62 2.2. Texnogenez şəraitində aqroekosistemlərin funksiyalaşması ........... 79 2.3. Kimyalaşmanın ekoloji problemləri ................................................. 93 2.4. Torpaqların suvarılması və qurutmanın ekoloji problemləri ........... 126 2.5.Torpaq – biotik sistem aqroekosistemlərin əsası kimi ...................... 129 2.6. Kənd təsərrüfatı radioekologiyası .................................................... 167 2.7. Alternativ əkinçilik sistemləri və onların ekoloji əhəmiyyəti .......... 200 2.8. Vermikultura və biohumus. Hazırlanması və tətbiqinin ekoloji aspektləri ................................................................... 209 2.9. Ərazinin ekoloji vəziyyətinin qiymətləndirilməsinin kriteriyaları .............................................................................................. 218 2.10.Seliteb ərazinin ekologiyası ............................................................ 240 2.11. Aqrolandşaftların optimallaşdırılması ........................................... 264 2.12. Ekoloji təhlükəsiz məhsul istehsalı ............................................. 299
Fəsil III. Torpaqların aqroekoloji qiymətləndirilməsi ............................ 318 3.1. Su eroziyası nəticəsində şum qatından torpağın itkisinin qiymətləndirilməsi .................................................................................. 319 3.2. Torpağın yol verilən eroziya itkisinin hesablanması. ...................... 323 3.3. Torpağın su eroziysının aqroekoloji nəticələri ................................ 326 3.4. Torpaqda və bitkidə makro- və mikroelementlərin qarşılıqlı təsirinin qiymətləndirilməsi .................................................. 331 3.5. Aqroekosistemin ağır metallarla çirklənməsinin qiymətlən
534
dirilməsi .................................................................................................. 338 3.6. Torpağın aqrokimyəvi vasitələrlə çirklənməsinin proqnozlaşması . 350 3.7. Şum torpaqlarının pestisidlərlə çirklənməsi təhlükəsinin ekoloji aqiymətləndirilməsi ................................................................................. 354 3.8.Aqroekosistemin radioaktiv çirklənməsinin qiymətləndirilməsi ...... 360 3.9.Torpağın kipləşməsindən məhsul itkisinin hesablanması. .......................................................................................... 366 3.10. Pozulmuş torpaqların rekultivasiyasının ekoloji əsasları ............... 370 3.11. Aqrolandşaftların ekoloji davamlılığının qiymətləndirilməsi ........ 374
Fəsil IV. Aqrosənaye tullantılarının ekologiyası .................................... 379 4.1.Dən emalı sənayesinin tullantılarının qiymətləndirilməsi ................ 380 4.2. Çirkab suların və yeyinti sənayesi müəssisələrinin çirkləndirici maddələrinin qiymətləndirilməsi ............................................................ 385 4.3. Ət sənayesi müəssisələrinin çirkləndirici maddələrinin və çirkab suların qymətləndirilməsi ........................................................ 389 4.4.Süd- konserv kombinatlarının çirkləndirici maddələrinin və çirkab suların qiymətləndirilməsi ................................. 394 4.5.Ferma biogeosenozlarından çirkab suların və peyin çıxımının hesablanması ........................................................................... 398 4.6.Müəssisənin ərazisindən çıxan çirkab suların və çirkləndirici maddələrin qiymətləndirilməsi ........................................... 417 4.7.Tullantıların suvarma, gübrə və vermikultura üçün istifadəsinin qiymətləndirilməsi .................................................................................. 418 4.8. Məhsul istehsalının tullantısızlığının qiymətləndirilməsi ................ 430 4.9. Bərk məişət tullantıları (BMT) üçün poliqonun həcminin hesablanması ........................................................................... 433
Fəsil V. Təsərrüfat fəaliyyətinin ekoloji müşaiyəti ................................. 437 5.1.Təbii ətraf mühitə təsirin qiymətləndirilməsinin metodları və vasıtələri ............................................................................. 437 5.2.Ekoloji ekspertiza .............................................................................. 438 5.3. Ekoloji standartlaşdırma və pasportlaşdırma ................................... 439 5.4. Ekoloji sertifikatlaşdırmanın əsasları ............................................... 440 5.5. Ətraf mühitin monitorinqi. Onun aparılmasının elmi-metodiki və təşkilati əsasları ....................................................................................... 443 5.6. Aqroekoloji monitorinq, aparılma metodikası və təşkili .............. 464 5.7. Kənd təsərrüfatında təbiəti mühafizə tədbirləri ........................... 490
Fəsil VI. Əkinçiliyin su ehtiyatlarının ekologiyası ............................... 498 535
6.1. Əkin torpaqlarından səthi axınların qiymətləndirilməsi .................. 498 6.2. Eroziyaya qarşı mühəndis bioloji sistemlərin (EMBS) köməyilə biogen yüklənmənin azaldılması ............................................................. 500 6.3.Eroziyaya qarşı mühəndis-bioloji sistemlərin (EMBS) daxili təşkilinin əsas prinsipləri ............................................... 501 6.4.Yamac sürüşmələrinin qarşısını almaq üçün EMBS-in yaradılmasında çoxillik otların tətbiqi .................................................... 506
Fəsil VII. Təbii ətraf mühitin (TƏM) çirkləndirilməsinə görə ödəmələr .......................................................................................... 512 7.1. TƏM-ə çirklənməsindən dəyən ziyanın qiymətləndirilmə .............. 513 7.2.Tullantıların yerləşdirilməsinə görə ödəmənin hesablanması. .......... 516 7.3. Su hövzələrinə çirkləndirici maddələrin atılmasına görə ödəmənin hesablanması .................................................................. 518 7.4.Sənaye çirkab suları ilə çirkləndirici maddələrin atılmasına görə ödəmənin hesablanması ................................................. 520 7.5.Səyyar mənbələrdən atmosferə çirkləndirici maddə lərin atılmasına görə olan ödəmələrin hesablanması .............................. 522 7.6. Daimi mənbələrdən atmosferə çirkləndirici maddələrin atılmasına görə olan ödəmələrin hesablanması ........................................................ 525 Ədəbiyyat siyahısı. .................................................................................. 528 Yüklə 11,3 Mb. Dostları ilə paylaş:
|