M ü n d ə r I c a t

ġəkil 5.5. Torpağın monitorinqi və onun aparılma qaydası 

 

  Artıq  monitorinqin  təşkili  və  aparılmasının  birinci  mərhələsində 

məlumatlar bankının yaradılması vacib hesab olunur. 

Torpaqdan istifadəyə nəzarətin təmin olunması, torpaq örtüyünün və-

ziyyətinin  monitorinqinin  əsas  vəzifəsidir.  Torpağın  təbii  potensialının  on-

ların istehsal təyinatına uyğun olması; tarlanın torpaq örtüyünün eyni cins-

liyi, ləkəlilik, mikrorelyefin yaranması və s.; Eroziya priosesləri –yarğanla-

---

468 

 

rın sayının artmasına meyilli lillərin, bataqlaşmaların, duzlaşmaların, səhra-

laşmaların və digər neqativ proseslərin haqqında əvvəlcədən məlumatın ol-

ması. Torpaq örtüyünün vəziyyətini müşahidə etmək, bir qayda olaraq, yer-

üstü torpaq xəritələrinin yaradılması ilə həyata keçirilir. Torpaq ötrtüyünün 

vəziyyətinin idarə olunması ərazinin rasional təşkili kimi tədbirlərin həyata 

keçirilməsini  tələb  edir.  Torpaq  münbitliyini  azaldan  neqativ  antropogen 

təsirlərin  güclənməsi,  torpaq - ekoloji  monitorinqin keçirilməsi  proqramına 

aşağıdakı vəzifələrin əlavə etməyi tələb edir: 

1.

 

Su  və  defılyasiya  eroziyası  ilə  əlaəqdar  itirilmiş  torpaqların  təyin 

olunması; 

2.

 

Torpaqğın  turşlaşması  və  qələviləşməsininin  dəyişməsinə  nəzarət. 

(xüsusən  yüksək  dozada  mineral  gübrə  verilən  rayonlarda  suvarma  və 

qurutma zamanı, eləcə də iri sənaye mərkəzləirinin kəsişdiyi yerdə havanm 

atmosfer yağıntılarının nəzərə alınması); 

3.

 

 Meliorasiya, gübrələmə və һər hansı səbəbdən dəyişmiş torpqlarda 

su - duz rejiminin və su - duz balansının dəyişməsinə nəzarət; 

4.

 

Torpağın  humus  itkisinin  və  azot,  fosforun  mənimsənilən  forma-

sının itkisinin olduğu reqionların üzə cıxarılması; 

5. Torpağın ağır metallarla çirklənməsinə nəzarət olunması. (atmosfer 

yağıntılarından düşən, lokal çirkləmmə ərazilərindən - sənaye və nəqliyyat); 

  6. Bitki mühafizəsində və işlədilən kimyəvi vasitələrin daima istifadə 

olunduğu rayonlarda torpağın çirkləndirilməsinə nəzarət; 

7.Torpağın  ditergentlərlə  və  məişət  tullantıları  ilə  çirklənməsinə 

nəzarət, xüsusilə əhalinin sıx yerləşdiyi yerlərdə; 

8. Torpağın strukturu və onun tərkibindəki bitkiyə lazım olan qida ele 

mentlərinin  miqdarına,  su  –fiziki  xassəsinə  və  qrunt  sularının  səviyyəsinə 

mövsüm və uzun müddətli nəzarət; 

9.  Hidromeliorativ  sistemlərin  quraşdırılmasında  yeni  əkinçilik  sis-

temlərinə  keçən  torpağın  ehtimal  olunan  dəyişməsinin  ekspert  qiymətlən-

dirilməsi.  

Torpağın dəyişməsinə antropogen təsirlər müxtəlif olduğundan torpaq 

ekoloji  monitorinqdə  differensial  proqramların  hazırlanması  da  vacibdir. 

Monitorinqin ilkin mərhələsi - I forma torpağın və torpaq örtüyünün vəziy-