M. Z. Islomova farmatsevtika ishini tashkil qilish

9.3. Farmakoiqtisodiyot obyektlari va farmakoiqtisodiyotda
harajatlarning tasnifi
Ishlab chiqaruvchi o‘z mahsuloti uchun so‘rashi mumkin bo'lgan 
maksimal narxni belgilasa, mahsulotning minimal narxini harajatlar 
belgilaydi. 
Davolash 
bahosini 
minimallashtirishni 
maqsad 
etgan 
farmakoiqtisodiyot 
uchun 
ham 
harajatlar 
muhim 
tushuncha 
va 
ko‘rsatkichdir. Farmakoiqtisodiyot tadqiqotlari quyidagi harajatlarni 
aniqlaydi:
I. 
Bevosita tibbiy harajatlar (direkt cost)-bu harajatlar bevosita 
davolashga aloqador bo‘lib, davolash qiymati va davolash muassasasi 
harajatlari qiymatidan iborat.
Bevosita tibbiy harajatlar manbalariga quyidagilar kiradi: 
Diagnostika va laboratoriya tadbirlari.
Dori vositalari bilan davolash.
Qo‘shimcha dori vositalari bilan davolash.
Qo‘shimcha kasalliklarni davolash.
Bemor tomonidan davolash rejimiga amal qilmaslik harajatlari.
Dori vositasi va uning o‘rinbosari nojo‘ya ta’sirlarini to‘g‘rilash.
1 4 8

---

Davolash kursi muddati. Davolash muassasasida boMish qiymati.
Oliy va o‘rta maxsus ma’lumotli tibbiyot personali xizmati.
Jarrohlik aralashuvi.
Reabilitatsiya (qayta tiklanish).
Bemorga g‘amxo‘rlik qilish.
Odatda, bu harajatlar byudjet hisobidan yoki bemoming o‘zi 
tomonidan qoplanadi.
II.
Bevosita notibbiy harajatlar (xo‘jaiik harajatlari) - bu bemor 
tibbiy yordam olishi uchun zarur hamma harajatlarni o‘z ichiga oladi. 
Masalan, bemorni shifoxonagacha transportirovka qilish, xususiy parxez 
harajatlari va b.q.
III.
Bilvosita harajatlar (indirekt costs) - bunga atrof-muhit, 
jamiyatda kasallik tufayli paydo bo‘ladigan harajatlar kiradi.
Bilvosita harajatlarni aniqlashda quyidagi omillar ko‘zda tutiladi: 
Vaqtinchalik ish qobiliyatini yo‘qotish muddati.
Kasallik varaqasi bo‘yicha to‘lovlar.
Kasallikdan keyingi nogironlikka g ‘amxo‘rlik qilish.
Ijtimoiy ta’minot toiovlari.
Soliq toiovlari (bunda bemor sog‘ayib, ish boshlagandan keyin toiashi 
mumkin boigan soliq toiovi nazarda tutiladi).
Bemorga g‘amxo‘rlik qilishda yaqinlarining harajatlari.
Bemoming oiim i bilan bogiiq harajat va yo'qotishlar.
IV.
Nomoddiy harajatlar (intangibli costs) - pul bilan ¡fodalab 
boimaydigan harajatlar. Bunga quyidagi ruhiy, ijtimoiy omillar kiradi:
a) ju z’iy yoki tañada (og‘riq, majruhlik, uyquning buzilishi);
b) aqliy (reaksiya, aqliy konsentratsiya, diqqat, xotira); 
v) ruhiy (qo‘rquv, depressiya, notinchlik);
g) ijtimoiy (izolyatsiya, konflikt, moyillik).
Bir so‘z bilan aytganda, bu toifadagi harajatlar bemoming hayot 
sifatiga ta’sirini ko‘rsatad¡. Hayot sifati atamasi - bemoming jismoniy, 
ijtimoiy va emotsional holati, shuningdek, ruhiy jinsiy qobiliyatlarini aks 
ettiradi. Ko‘pincha davolashning hayot sifatiga ta’siri maxsus anketa 
savollari asosida baholanadi, bemordan so‘rovnoma oladigan shaxs 
tomonidan to'ldiriladi. Anketani tahlil qilgan holda bemoming sog‘lig‘i, 
funksional imkoniyatlariga nisbatan o‘zining fikri, ahvolining umumiy 
ijobiylashuviga bo‘lgan fikri baholanadi.
Bemorni davolashdagi asosiy harajat ko'rsatkichlari:
Davolashning asosiy qiymati - dori vositalarining o ‘rtacha ulgurji 
narxi, kunlik doza miqdori va davolash kursi muddati bilan belgilanadi.
149

---

Bemorning kun tartibiga amal qilishi yoki lining intizomliligi (patiant 
compliance) - bemorning shifokor tavsiya va ko‘rsatmalarini bajarish 
istagi. Bemor dori vositasini qabul qilish, kun tartibiga amal qilish yoki 
qilmasligi davolash qiymatiga sezilarli ta’sir etadi. Bemorning loqaydligi 
dori vositasi samaradorligining pasayishiga olib kelishi mumkin. Buning 
oldini olish uchun maxsus dori shakllari ishlab chiqilmoqda.