M. Z. Islomova farmatsevtika ishini tashkil qilish

9.4. Farmakoiqtisodiy tahlil usullari. Dori vositalari formulyarlari
Farmakoiqtisodiyotni o‘rganishda jahon amaliyotida quyidagi qator 
usullar keng qo‘llanilmoqda:
- qiymat tahliii (cost - bnefit) - foyda, davolanish qiymati hamda 
natijalari bir vaqtda pul shaklida baholanadi;
- “qiymat - samaradorlik” (cost - effective) tahliii - davolanishning 
qiymati pulda hisoblanadi, davolanishning natijasi esa ma’lum 
vazifalarni bajarish hisoblanadi;
- “qiymat - foyda” (cost - benefit) tahliii - bunda natijalar bir turdagi 
davolashning ikkinchi turdagi davolashga nisbatan ustunligi pastligi 
tushunchasida baholanadi;
- “qiymat - minimallashtirish” (cost - minimizafium) tahlilida teng 
terapevtik samaradorlikdagi bir nechta davolash tunning qiymati 
taqqoslanadi;
- “kasallanish qiymati” (cost - of - illness) tahlilida qandaydir 
kasallikni davolashdagi to‘g‘ridan-to‘g‘ri hamda juz’iy harajatlar 
baholanadi;
- “qiymat - n af’ tahliii.
Ushbu usullardan sog‘liqni saqlashda turli dasturlarni moliyalashni 
rejalashtirishda anchadan buyon foydalanib kelinadi. Bu tahlil usulining 
konseptsiyasi uncha ham murakkab emas, lekin uni tushunish uchun ba’zi 
bir detallarini, ya’ni qachon va qaerda ushbu usuldan foydalanish 
mumkinligini qo‘shimcha ravishda tushuntirish talab qilinadi.
Qiymat 
- 
foyda tahliii 
(QFT) jamoatchilik investitsiya dasturlarini 
baholashni tartibga solish ehtiyojiga javoban paydo bo‘ldi. Umuman 
sog‘liqni saqlash uchun harajatlar jamiyatga ijtimoiy foyda keltirishi 
lozim, QFT usuli esa sog‘liqni muhofaza qilish dasturlarini moliyalash 
to ‘g ‘risida to‘g‘ri qaror qabul qilishda yordam beradi. Har qanday 
rejalashtirishda maqsadga erishishning bir nechta ehtimolli yo‘llarini 
aniqlash, so'ngra eng optimal yo‘lni tanlash uchun ko‘rsatkichlami 
izohlash lozim. Ko‘pincha shunday qarorlar izchillik asosida qabul
150

---

qilinadi. QFT alternativ qarorlarni tanlash jarayonini bir qancha 
obyektivlashtirishga yordam beradi.
QFT usuli davolash dasturi yoki usulini amalga oshirishdagi 
ehtimollik foydalarini kelgusi yilda pul ko‘rinishida baholab borishdan 
iborat. Bunda yonma-yon ravishda ushbu dastumi yil davomida amalga 
oshirishning barcha harajatlari baholanadi. Bunday hisob-kitoblar 
davolashning bir nechta alternativ dasturlari (yoki usullari) uchun olib 
boriladi. Amalda qoMlash uchun foyda va harajatlar orasida katta ijobiy 
farqni ta’minlaydigan dastur yutib chiqadi va taklif etadi.
QFT usulining kamchiliklari ko‘pincha pul ko‘rinishida o‘lchash 
qiyin bolgan hamda aniqlash oson bo‘lmagan foydalarni pul miqdorida 
baholash 
bilan 
bog‘liq 
bo‘lgan 
qiyinchiliklardir. 
Bu 
muammo 
iqtisodchilaming ko‘p urinishlariga qaramasdan o‘zining yakuniy 
yechimini topmadi. Amaliy nuqtai nazardan, tahlilchilar ehtimollik foyda 
ko‘rsatkichlarini ular qancha kerak bo‘lsa, shunchasini ko‘rsatishga 
harakat qiladilar. Qolgan oTchamlar “yetishib bo‘lmaydigan foydalar” deb 
baholanadi, bunday hollarda rahbariyat yakuniy qarorni qabul qilishda 
ularni erkin holda ko‘rib chiqishi mumkin.