Maddany ň gurlu

1 gez
(Horezm, ýer ölçände) ≈ 
106–107 sm; 1 gez
(Horezm, mata ölçände) 
= 61 sm; 1 gez
(Buhara, gurluşyk da) ≈
79 sm; 
1 gez
(Samarkant, Daşkent, Fergana)
 
≈
 68,6–70,7 sm.

---

83
JISIMLERIŇ
DEŇAGRAMLYLYGY.
ÝÖNEKEÝ 
MEHANIZMLER
III
BA P
Şu bapda Siz:
– jisimleriň massa merkezi we 
ony anyklamak;
– deňagramlylygyň görnüşleri;
– güýç momenti, ryçag;
– ýönekeý mehanizmler: blok, 
ýapgyt tekizlik, wint, pahna 
we worot;
– ýönekeý mehanizmlerde 
ýerine ýetirilen işler;
– mehanizmleriň peýdaly täsir 
koeffisiýenti;
– mehanikanyň «altyn 
düzgüni» bilen 
tanyşýarsyňyz.

---

84
GIRI
Ş
 SÖHBETI
Adam gadym döwürlerden bäri özüniň zähmetini ýeňilleşdirmegiň 
ýollaryny agtarýar. Gurluşyklary alyp barmakda agyr sütünleri, 
ýonulan mermer daşlary süýşürmek, götermek üçin dürli mehaniki 
gurluşlardan peýdalanyp gelipdir. Üç müň ýyl mundan ozal gadymy 
Müsürdäki piramidalaryň gurluşygynda agyr daş plitalary ryçaglaryň 
kömeginde bir ýerden ikinji ýere süýşüripdirler we ep-esli belende 
göteripdirler. Köp ýagdaýlarda agyr ýüki belent ýere götermegiň ýerine 
ony şol belentlikde ýapgyt tekizlik boýunça togalap ýa-da süýräp 
alyp çykypdyrlar. Samarkant we Buhara şäherlerindäki minaralar, 
medreseler, saraý we metjitleriň gurluşygynda ýükleri bloklaryň we 
worotlaryň kömeginde göteripdirler.
Durmuşda, zawodlarda uly-uly metal tagtalary kesýän, ştamp-
laýan stanoklarda, göteriji kran, ýer gazýan, tekizleýän maşynlarda-
da ýönekeý mehanizmler bar. Şeýle mehanizmler döwrebap audio we 
wideo apparaturalarda, çylşyrymly awtomatlarda hem duşýar.
Ýönekeý mehanizmleriň işi bilen tanyşsaňyz, çylşyrymly maşyn-
laryň gurluşyna düşünmegiňiz ýeňilleşer.