Maddany ň gurlu

Linzanyň fokus aralygyna ters bolan ululyga linzanyň
optik 
güýji 
diýilýär.
D
F
=
1
formula bilen aňladylýar. Eger 
F 
= 1 m bolsa, 
D
=
1
1m
=
1
dioptriýa 
bolýar.
Gysgaça 
D
= 1 dptr.
Oýuk linzalar üçin 
D
otrisatel baha eýe bolýar.
Amaly ýumuş
Ýygnaýjy linza, äýnegiň kömeginde gün (lampoçka) şöhlelerini 
bir nokada ýygnap fokus aralygyny anyklaň.
1. Linzalardan nirelerde peýdalanylýar?
2. Linza suwa doly suwa batyrlanda, onuň optiki güýji nähili 
üýtgär?
3. Linzanyň baş fokus aralygyny amalda nähili kesgitlemek mümkin?
54-nji TEMA
ÇÜÝŞE PRIZMADA ÝAGTYLYGYŇ 
 
DÜZÜM BÖLEKLERE BÖLÜNI
ŞI. ÄLEMGOŞAR
Siziň her biriňiz baharda ýagyşdan soň asmanda ýaý şekilli reňkli 
«älemgoşar»y görensiňiz. Älemgoşar köplenç iki sany bolýandygy 
üçin ýurdumyzda oňa Hasan-Husan diýip hem at beripdirler. Şeýle 
älemgoşary tomusda atylyp duran çüwdürimleriň ýanynda oturyp hem 
görmek bolar. Emeli ýagdaýda şlangdan suw sepilende saçylyp çykýan 
bölejiklerde-de käte älemgoşary görmek mümkin. Görünýän tebigy 
älemgoşara seredip ýöräp başlasaňyz, ol hem sizden barha uzaklaşýar 
we soňluk bilen ýitýär.
Ýagtylygyň reňkini ilkinji gezek ylmy taýdan öwrenmegi 1666-
njy ýylda 
Nýuton
başlap berdi. Bu hakda Nýuton aşakdaky ýaly 
ýazýar. «Men 1666-njy ýylda (sferik görnüşe eýe bolmadyk optiki 
çüýşäni ýylmalaýan wagtymda) ýagtylygyň reňki baradaky hadysany 
öwrenmek üçin üçburçluk şeklindäki çüýşe prizmany tapdym. Şu 
maksatda men otagymy garaňkylap, onda Gün şöhleleriniň girmegi 
üçin kiçijik ýaryk galdyrdym. Prizmany ýagtylyk prizmadan geçenden 
soň garşydaky diwara düşer ýaly edip ýerleşdirdim. Diwardaky janly 

---

148
reňkleri görmek mende uly kanagatlanma döretdi». Bu tejribäni 
özüňiz hem ýerine ýetirip bilersiňiz. Onuň üçin Günden gelýän ýa-
da elektrik lampoçkadan çykan şöhleler ýaryk arkaly üçburçluk 
şeklindäki çüýşeden ýasalan prizma düşürilýär. Prizma düşürlen ak 
şöhle, ondan geçmek bilen, ýedi hili reňke bölünýän eken (118-nji 
surat). Reňkleriň ýerleşiş tertibi aşakdaky ýaly: gyzyl, mämişi, sary, 
ýaşyl, mawy, gök we melewşe.