Maddany ň gurlu

binagärçilik akustikasy
diýlip 
atlandyrylýar. Gowy taslamaly teatryň zallarynda, sahnada pyşyrdyly 
ses hem zalyň ähli ýerine eşidilýär. Bu binanyň depesine seredilende, 
onuň şekli içi boş ýumurtganyň gabygyna meňzedilip gurlandyr. Şonda 
sahnadan çykan ses oňa urlup, zalyň islendik ýerine bir meňzeş aralykdan 
barýar. Şeýle zallaryň tomoşaçynyň oturýan, ýöreýän hemme ýerlerine 
olar tarapyndan çykýan şowhunlary ýudujy materiallar düşelýär.
Amaly ýumuş
58-nji temada getirilen «telefon»y kükürt gabyndan we 
otluçöplerden peýdalanyp ýasaň. Ýüpüň nähili uzynlygynda 

---

167
aragatnaşygyň gowy bolýandygyny anyklaň. Sesiň hiliniň ýüpüň 
dartylanlygyna baglydygyna üns beriň.
1. Köp gapylary açanymyzda skripkanyň sesine meňzeş ses 
eşidilýär. Muny nähili düşündirmek bolar?
2. Köp etažly jaýda ýaşanda halyny haýsy diwara asmak 
peýdaly?
3. Işläp duran maşynyň dwigateliniň sesini eşidip, onuň 
mehanizm leriniň işleýşi barada maglumat almak mümkinmi?
11-nji gönükme.
1. Gaýanyň garşysynda duran oglan sesiniň ýaňyny 2 s dan soň 
eşitdi. Oglanyň gaýa çenli aralygy näçä deň? (
Jogaby:
340 m).
2. 54-nji temadaky jedwelden peýdalanyp, teplowozyň sesiniň 
demir ýol rels leri boýunça ýaýraýyş tizligi, howadaky ýaýraýyş 
tizliginden näçe esse uly bolýandygyny anyklaň.
3. Ylgaýan ýodanyň finişinde duran sudýa haýsy pursatda 
sekundomeri işletmeli: start sapançasynyň sesini eşidendemi ýa-da 
sapançadan çykan uçguny görendemi?
4. Deňziň ~1,5 km çuňlugyna goýberilen ultrases 2 s dan soň 
kabul edildi. Ultrasesiň deňiz suwundaky ýaýraýyş tizligi näçä deň? 
(
Jogaby:
1500 m/s.)
5*. Ses ýazylýan studiýada daşky şowhundan goranmak 
maksadynda diwara iki gat edip haly kakdylar. Munda şowhun näçe 
esse kemeler?
6. Ýaňyň näçe gezek gaýtalanmagy nämelere bagly?
7. Gapylar açylanda jygyldy sesini kemeltmek üçin onuň şarnirleri 
ýaglanýar. Munda näme sebäpden şowhun kemelýär?
8. Kamerton şahasynyň uzynlygy artdyrylsa, ondan çykýan sesiň 
nähili parametri üýtgeýär?
9. Awtomobil sürüjileri käte awtomobiliň ballonyna depip onuň 
nähili çişirilendigini barlaýarlar. Ballondan çykan ses ondaky 
howanyň basyşyna nähili bagly?
10. Çölde ýaňy eşitmek mümkinmi?

---

168