Maddany ň gurlu

IV
BA P
Şu bapda Siz:
– ýylylyk çeşmeleri;
– dürli gurşawlarda ýylylyk 
geçirijilik;
– konweksiya hadysasy;
– şöhlelenme;
– jisimleriň ýylylykdan 
giňelmegi;
– Farabynyň, Birunynyň 
we Ibn Sinanyň ýylylyk 
hadysalary baradaky 
pikirleri;
– temperatura we ony ölçemek 
baradaky maglumatlary 
öwrenersiňiz.
ÝYLYLYK 
HADYSALARY 
BARADAKY ILKINJI 
MAGLUMATLAR

---

102
GIRI
Ş
 SÖHBETI
Siz telewizorda köp gezek görkezilen «Maugli» hakyndaky 
multfilmi tomaşa edensiňiz. Onda Maugli öz duşmany bolan 
ýolbarsy ýeňmek üçin «gyzyl güli» (ýagny ody) ele alýar. Şondan 
soň ähli haýwanlar ony indi haýwan däl, eýsem ynsan hökmünde 
kabul edýärler. Ynsan bolsa ähli bar zatlaryň patyşasy hasaplanýar. 
Hakykatdan hem, adamlar otdan peýdalanyp başlanyndan soň durmuş 
terzi ýiti özgeripdir. Azyklary bişirip iýmek, metallary eredip aw, iş 
we uruş gurallaryny ýasamak, ýylynmak we ş.m. ählisi ody emele 
getirmek we otdan peýdalanmagy öwrenmek bilen baglanyşyklydyr. 
Oňa degişli köp rowaýatlaram dokalypdyr. Meselem, grek 
rowaýatlarynda alp Prometeý hudaýlardan ody alyp, adamlara beripdir 
we ondan peýdalanmagy öwredenligi barada aýdylýar. Hatda kosmosa 
edilen ilkinji uçuş baradaky filmi-de «Oduň boýun egdirilmegi» diýip 
atlandyrypdyrlar. Çünki ynsanyň ýerde, okeanlarda hereketlenmegi 
üçin ulanýan maşynlarynda ýylylykdan peýdalanmak bilen birlikde, 
kosmosa hem ýylylygy (ody) ulanmagy başarýandygy sebäpli çykdy.
Gündelik durmuşda hem Siz yssy, sowuk, gyzgyn, ýyly, gyş, 
ýaz ýaly sözleri ulanýarsyňyz. Biz Siziň bilen maddanyň gurluşyny 
öwrenenimizde bug, suw we buz birmeňzeş molekulalardan 
ybaratdygyny hem bilipdik. Eýsem, onda yssy suw we sowuk suwuň 
molekulalary nämesi bilen tapawutlanýar? Temperatura diýende nämä 
düşünýäris? Şular ýaly soraglara soňky temalarda jogap alýarys.