MahirəNərimanqızı

Qabiliyyətlərin  inkiĢafı.  Qabiliyyətlərin  digər  psixi 

hadisələrdən  fərqləndirici  xüsusiyyəti  onun  təbii  imkanlarla 

---

www.elmler.net

 - 

Virtual İnternet R

esurs M

ərkəzi

 

              Ümumi psixologiya. Psixologiya

 

196 

196 

sıx  bağlı  olmasından  ibarətdir.  Lakin  nəzərə  almaq  lazımdır 

ki, hər bir təbii imkanın qabiliyyətə çevrilməsi böyük inkiĢaf 

yolu  keçməli  olur.  Həyati  faktlar  göstərir  ki,  insan 

qabiliyyətlərinin  bir  çoxunda  bu  inkiĢaf  həyatın  ilk 

günlərindən  baĢlayır,  müvafiq  qabiliyyətlər  dayanmadan 

inkiĢaf  edir.  Qabiyyətlərin  inkiĢaf  prosesini  bir  neçə 

mərhələyə  ayırmaq  mümkündür.  Bu  mərhələlərin  bəzilərində 

gələcək  qabiliyyətin  anatomik-fizioliji  əsasına  hazırlıq  baĢ 

verir, digər mərhələdə isə təbii imkanların qeyri bioloji planda 

formalaĢması, üçüncü mərhələdə isə zəruri qabiliyyət müvafiq 

səviyyəyə  çatması  baĢ  verir.  Bütün  bu  proseslər  paralel 

Ģəkildə  çərəyan  edə,  bu  və  digər  Ģəkildə  bir  birinin  üzərinə 

düĢə, bir-birini tamamlaya bilər. 

AparılmıĢ tədqiqatlar göstərmiĢdirki, elementar Ģəkildə 

olsa  da,  əsasında  aydın  ifadə  olunan  anatomik  fizioloji 

imkanları  hiss  olunan  qabiliyyətlərin  ilkin  inkiĢaf 

mərhələsində  belə  zəruri  üzvü  strukturun  və  ya  onların 

əsasında  zəruri    funksional  üzvlərin  formalaĢması  tələb 

olunur. Bu, adətən, anadan olandan 6-7yaĢa qədər olan dövrü 

əhatə  edir.  Bu  zaman  bütün  analizatorların  təkmilləĢməsi 

beyinin  ayrı-ayrı  sahələrinin,  bünlarla  bağlı  olaraq  hərərət 

orqanlarının, xüsusilə əlin inkiĢafı tələb olunur. Bütün bunlar 

uĢaqda ümumi qabiliyyətlərin formalaĢması və inkiĢafı  üçün 

səmərəli Ģərait yaradır ki, bu da xüsusi qabiliyyətlərin inkiĢafı 

üçün zəmin rolunu oynayır. 

Xüsusi  qabiliyyətlərin  fəal  Ģəkildə  yaranması,  özünü 

göstərməsi  məktəbəqədər  dövrdə  müĢahidə  olunur,  kiçik  və 

orta məktəb yaĢı dövründə inkiĢaf tempi daha da yüksəlir. Ġlk 

dövrlər bu inkiĢafa uĢaqların müxtəlif tipli oyunları, sonra isə 

təlim və əmək fəaliyyəti əsaslı təsir göstərir. 

Psixoloji  tədqiqatlar  göstərmiĢdir  ki,  uĢaqlarda 

qabiliyyətlərin  inkiĢafında  kompleks  Ģəkildə  aparılan  iĢlər, 

baĢqa  sözlə  eyni  vaxtda  bir-birini  tamamlayan  bir  neçə 

qabiliyyətin inkiĢaf etdirilməsi daha səmərəli nəticə verir. 

Çoxplanlı  və  müxtəlif  fəaliyyət  növlərindən  istifadə 

---