MahirəNərimanqızı
Yüklə 4,11 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
www.elmler.net
-
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi
Ümumi psixologiya. Psixologiya 86 Mümarisələrin nəticələri ilə tanıĢlığın əhəmiyyətini göstərən diaqram
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 111213 14151617 1819 Mümarisələrin sayı A qrupu B qrupu ġəkil 3.
20 15 10 5 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Mümarisələr
ġəkil 4. VərdiĢlərin yaranmasının mümarisə əyrisi: səhvlərin miqdarının azalması (M.Ə.Həmzəyevə görə)
VərdiĢlərin yaranmasının digər qanunauyğunluğu onun
Hər hansı bir vərdiĢ hər hansı bir fəaliyyətə nə qədər çox, С ящфл
яри н м
игда ры
84 80
76 72
68 64
60 56
52 М üв яф ф яг ий йя т э ю стя
ри ъиси
( % - ля)
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs Mərkəz i Ümumi psixologiya. Psixologiya
87
tez-tez tətbiq olunarsa və həyatda təkrar edilərsə o bir o qədər avtomatlaĢmıĢ və möhkəm olur. Əksinə əldə edilmiĢ vərdiĢdən uzun məddət fəaliyyətdə istifadə olunmadıqda, bu cür vərdiĢlər get-gedə sönür, tənəzzülə uğrayır. N ə h a y ə t , v ə r d i Ģ l ə r i n y a r a n m a s ı n ı n b i r q a n u n a u y ğ u n l u g u d a o n l a r ı n q a r Ģ ı l ı q l ı t ə s i r i n d ə ö z ü n ü g ö s t ə r i r . VərdiĢlərin qarĢılıqlı təsiri: keçirilmə və interferensiya. Hər bir fəaliyyət prosesində insan müxtəlif vərdiĢlərə yiyələnir və həmin vərdiĢlər onun fəaliyyətinin səmərəliliyini təmin edir. Ġnsanların yiyələndikləri bu vərdiĢlərin hamısı birdən-birə, eyni vaxtda yaranıb, eyni vaxtda da baĢa çatmır. Ġnsan ardıcıl olaraq bütün həyatı boyu müxtəlif vərdiĢlərə yiyələnməli olur. Hər bir vərdiĢ isə insanın artıq malik oldugu vərdiĢlər sistemində fəaliyyət göstərir və təĢəkkül tapır. Təcrübə göstərir ki, bu vərdiĢlərdən bəziləri yeni vərdiĢin yaranmasına və fəaliyyət göstərməsinə kömək edir. Həmin vərdiĢin təsiri altında fəaliyyətin digər cəhətlərinin icrası asanlaĢır. Bu prosesdə yeni vərdiĢlərin yaranmasına keçmiĢ vərdiĢin mexanizmi bir növ köməkçi rol oynayır. Bu hal eyni tipli və müxtəlif vərdiĢlərin yaranması zamanı özünü göstərə bilir.
Lakin əvvəl yaranmıĢ vərdiĢlər heç də həmiĢə yeni vərdiĢin yaranmasını asanlaĢdırmır. Əvvəl yaranmıĢ vərdiĢlər bəzən yeni vərdiĢin yaranmasıını çətinləĢdirir, onun formalaĢmasını ləngidir. Əvvəl yaranmıĢ vərdiĢlərin yeni vərdiĢlərin yaranmasına bu gür müsbət və mənfi təsiri psixologiyada vərdişlərin qarşılıqlı təsiri adlanır. Qeyd edilənlərdən göründüyü kimi, vərdiĢlərin qarĢılıqlı təsirində iki hal özünü göstərir. Əvvəl yaranmıĢ vərdiĢlər yeni vərdiĢlərin yaranmasına müsbət təsir göstərir, onu asanlaĢdırırsa bu hal müasir psixologiyada vərdişlərin keçirilməsi adlanır. Əksinə, əvvəl yaranmıĢ vərdiĢlərin yeni vərdiĢlərin yaranmasına mənfi təsir göstərməsi, onu ləngitməsi www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi
Ümumi psixologiya. Psixologiya 88 isə interferensiya adlanır. Psixoloji ədəbiyyatda keçirilməyə aĢağıdakı kimi tərif vermiĢlər. Bir iĢin yerinə yetirilməsi və ya öyrənilməsi zamanı onun ardınca gələn iĢlərdə müvəffəq nəticələr əldə olunursa, buna məsbət keçirilmə və ya proaktiv yüngülləĢmə deyilir. Bu yüngülləĢmə anlayıĢı hər hansı bir konkret prosesi deyil, ancaq fəaliyyətin effektivliyinin yüksəldilməsini nəzərdə tutur. Fəaliyyətin effektivliyi ya düzgün cavabların çoxalmasında, ya səhvlərin azalmasında, ya da cavabların sürətlə artmasında və ya fəaliyyətin təkmilləĢməsinin digər göstəricilərində ifadə olunur.
1
Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, yeninin keçmiĢ təcrübəyə uyğun Ģəkildə qavranılması « vərdiĢlərin keçirilməsi» hadisəsi adı altında qəbul edilmiĢdir. Psixoloji ədəbiyyatda göstərildiyi kimi iĢin formalaĢdığı Ģəraitdən ayrılması və onun yeni Ģəraitə, yeni obyektlərin üzərinə keçirilməsi uzaq nəticələr verən mühüm hadisə kimi özünü göstərir. Bir çox hallarda iĢin bu cür keçirilməsi yeni tip məsələni səhvsiz və sınaqsız, müvəffəqiyyətlə həll etməyə imkan yaradır. Cisim və hadisələrin mühüm əlamətlərə görə oxĢarlıgı burada mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Pedaqoji psixologiyada keçioilmə problemi mərkəzi problemlərdən birini təĢkil edir. MənimsənilmiĢ iĢlərin yeni məsələlərin üzərinə düzgün və məvəffəqiyyətlə keçirilməsinə nail olmaq yeni fəaliyyət növünü sürətlə və minimum səhvlərlə mənimsəmək deməkdir. Ġnsanda mənimsənilmiĢ iĢlərin keçirilməsi halları nə qədər geniĢ olarsa o, bir o qədər çox öyrənir, onun öyrənilməsinin nəticəsi bir o qədər məhsuldar olur; insan fəaliyyəti üçün onlar bir o qədər səmərəli olur. Məsələn, bir musiqi alətində çalmaq vərdiĢlərinə yiyələnən adam digər musiqi alətində çalmağı asanlıqla
1 Фресс П., Пиаже Ж. Экспериментальная психология. Вып. 4, - М. 1973, с.140 |