www.elmler.net
-
Virtual İnternet R
esurs
Mərkəz
i
Ümumi psixologiya. Psixologiya
29
dırandır. «Hanı dediyim bəy ərənlər? Dünya mənim deyənlər?
Əcəl aldı, yer gizlədi, fani dünya kimə qaldı? Gəlimli, gedimli
dünya. Son ucu ölümlü dünya».
Azərbaycanda psixoloji fikrin birinci mərhələsi eramız-
dan əvvəl baĢlayıb, islam dininin Azərbaycana gəliĢiylə baĢa
çatır. Lakin ikinci dövr asanlıqla, birdən-birə yaranmadı. Neçə
əsrlər boyu paralel yaĢadı. Elə bugünkü günümüzdə də bu para-
lelliyin bir çox cəhətləri davam edir, yaĢayır: adət-ənənələri-
mizdə, andımızda, xarakterimizdə.
«Ġslamiyyətdə milli mənsubiyyət yoxdur» Ģüarı ilə
Azəbaycan dünyasına daxil olan islam dini millətlərin,
xalqların müxtəlifliyini, özünəməxsusluğunu, milli simasını
dini biliklərlə əvəz etməyə çalıĢdı. Bu isə təfəkkürdə,
düĢüncədə inam və əqidədə yeniləĢmə demək idi.
Ġslam dini təkcə qılıncla yox, siyasətlə, ideologiya ilə,
Ģüurlara təsirlə, inandırma yolu ilə yayıldı. Bu yayılma
müəyyən müddət türk dilinin sıxıĢdırılması, fars və ərəb dilinin
yayılması idi. Yalnız XV-XVI əsrlərdən baĢlayaraq yenidən
türk dili ədəbiyyata, mədəniyyətə qayıtmağa baĢladı. Xətai,
Füzuli kimi böyük Ģairlər yetiĢdi. AĢıq Ģeri inkiĢaf etdi. Bu,
xalqın təfəkkürünün, oyanıĢının, Ģüurunun yeni dövrü idi. Xalq
fars, ərəb təsirindən qurtulub, kökünə qayıtmaq istəyirdi. Bu,
yeni qayıdıĢ idi. Artıq bu dövrdə qədim türklərdəki adət-
ənənələr, qadın sərbəstliyi, inamlar dəyiĢmiĢdi. Əgər islam dini
ərəblərə inkiĢaf, qadın hüququ, cəhalətdən qurtarmaq imkanı
vermiĢdisə, qədim türklərin bir çox sərbəstliyi, azadlığı
buxovlanmıĢdı.
Ġslam dininin Azərbaycana gəliĢi ilə burada ərəb, fars,
türk və digər etnos və xalqların dünyagörüĢü, mədəniyyəti,
adət-ənənələrinin sintezindən yeni mədəniyyət, yeni təfəkkür
yaranmağa baĢladı. Farsların ədəbiyyatı, ərəblərin fəlsəfəsi,
türklərin ictimai-siyasi, sosial-iqtisadi təfəkküründən, adət-
ənənələrindən yeni dünyagörüĢü yarandı.
ġəxsiyyətin formalaĢmasında orta əsrlərdən baĢlayaraq
|