MahirəNərimanqızı

 

---

www.elmler.net
 - 
Virtual İnternet Resurs Mərkəzi
 
Ümumi psixologiya. Psixologiya
76 
76 
IV.11.2. Dilin və nitqin təfəkkürlə əlaqəsi 
 
Təfəkkür və dil. 
Dünyanı dilsiz təsəvvür etsək o 
anlayıĢlarsız, mədəniyyətsiz olardı.Ġnsan onlar arasında rabitə 
rolunu oynayır. Dil insanın fikirləĢdiyi, qavradığı və yadda-
saxladığı Ģeylərə təsir edir. Müvafiq olaraq təlim insanın sözlü 
(fikri) gücünü artırmaq məqsədi daĢıyır. Lakin fikri proseslər 
əksər hallarda sözsüz baĢ verir.
 
Dilin təfəkkürə təsiri psixologiyada çox mübahisəli 
məsələdir. Dilçi B.Uorf təsdiq etmək istəyirdi ki, dil təfəkkür 
üsulunu 
müəyyən 
edir. 
Uorfun linqvistik 
nisbilik 
nəzəriyyəsinə görə müxtəlif dillər gerçəkliyi müxtəlif cür 
qavramağa gətirib çıxarır. «Dil özü insanın əsas ideyasını 
formalaĢdırır». Uorf təsdiq edir ki, xopi tayfasında felin 
keçmiĢ zaman forması yoxdur. Uorfa görə xopi tayfası 
asanlıqla keçmiĢ haqqında fikirləĢə bilməz. 
Uorfun nisbilik nəzəriyyəsi bir dildə danıĢan və dilin 
fikrin ötürücüsü kimi baĢa düĢən insanlar üçün yaddır. Amma 
iki müxtəlif sistemli dillərdə danıĢan ingilis və yapon yəqin ki, 
müxtəlif dillərdə fərqli fikirləĢir. Ġki dildə danıĢan bir çox 
insanlar hesab edir ki, istifadə etdikləri dildən asılı olaraq 
fərqli qavrayıĢ nümayiĢ etdirirlər. Dili öyrənməklə 
mədəniyyət haqqında çox Ģey öyrənmək olur. Dili itirməklə 
dilə bağlı olan təfəkkürü də itiririk. 
Yeni qvineyalılar ingilis və ya fransız dillərindən 
istifadə etmədən forma və rəngi bildirən Ģeyləri qeyd edilən 
dillərin nümayəndələri kimi qavrayır. Lakin ingilis, fransız və 
ya forma və rəngi bildirən sözlərin olduğu dillərin sözləri 
insanın nə fikirləĢdiyinə, nə haqda düĢündüyünə təsir edir, ona 
görə söz seçimində insan çalıĢır ki, sözlər Ģeyləri dəqiq əks 
etdirsin. 
Dilin təfəkkürə təsir etməsi qabiliyyəti söz ehtiyatının 
artırılması hesabına təhsilin əsas hissəsi üçün mühüm rol 
oynayır. 
Dilin fikri formalaĢdırmaq və ya ifadə etmək vasitəsi 

---