MahirəNərimanqızı

www.elmler.net
 - 
Virtual İnternet Resurs Mərkəzi
 
Ümumi psixologiya. Psixologiya
78 
78 
Dilə yiyələnmə anadangəlmə və yaratma olmaqla 
aĢağıdakı mərhələlərdən ibarətdir, irsi amil, nitqin 
anlanılmasına cavab verən mexanizmlərin quruluĢuna, dil 
mühiti inkiĢafına davranıĢ isə ana dilini mənimsəməyə kömək 
edir. 
Təfəkkür və nitq. 
Nitq fikrin mövcudluq formasıdır. 
Nitq və təfəkkür arasında vahidlik var. Lakin bu vahidlikdir, 
eyniyyət deyil, çünki fikrin ilkin formaları qrammatik 
xarakterə malik olduğundan nitq müvafiq sayda sözlərin 
köməyi ilə onu dəqiq, düzgün, tam bütöv Ģəkildə ifadə edə 
bilmir. Ona görə də nitqlə təfəkkür arasında bərabərlik 
qoymaq mümkün deyil.
 
Nitq o zaman nitq forması alır ki, onun dərk edilmiĢ 
mənası olsun. Söz, əyani obrazlar kimi səslə və ya görmə, öz-
özlüyündə nitqi təĢkil etmir. Nitqi yaradan hərəkətlər sistemi, 
bütöv nitq prosesi söz və məna arsındakı anlam münasibətləri 
ilə tənzim olunur. Nitq intellektual əməliyyatdır. Təfəkkürü 
nitqlə eyniləĢdirmək və onlar arasında bərabərlik iĢarəsi 
qoymaq olmaz, ona görə ki, nitqin nitq kimi mövcud olması 
onun təfəkkürə münasibəti ilə bağlıdır. 
Lakin təfəkkürü və nitqi bir-birindən ayırmaq olmaz. 
Nitq – fikrin xarici görkəmi deyil, onu dəyiĢməklə fikri 
dəyiĢmək olmaz. Nitqlə fikir formalaĢır, lakin fikri 
formalaĢdıraraq, onun özü də formalaĢır. Bu ideya Moskva 
psixoloqları tərəfindən və müasir rus psixolinqvistləri 
tərəfindən geniĢ iĢıqlandırılmıĢdır. Nitq fikrin xarici 
vasitəsidir, söz təfəkkür proseslərinə forma kimi, onun 
məzmunu ilə bağlı olan bir hadisə kimi daxil olur. Nitq 
formasını yaradaraq təfəkkür özü formalaĢır. Təfəkkür və nitq 
eyniləĢdirilməyərək 
eyni 
prosesin 
vahidliyinin 
təminatçısıdırlar. Təfəkkür nitqdə nəinki ifadə olunur, həm də 
onda təkmilləĢir, tamamlanır, icra olunur. 
Təfəkkürdə icra olunan obrazlar, nitq funksiyası daĢıyır 
və bu obrazlar təfəkkürdə anlamın məzmununun hissi əsasını 
təĢkil edir. Nitq formasını yaradan təfəkkürün özü formalaĢır. 

---