MahirəNərimanqızı

www.elmler.net

 - 

Virtual İnternet R

esurs M

ərkəzi

 

            Faiq Ələkbərov              Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə) 

103 

lazımdır. Sadəcə, o dövrdə Axundzadənin antislam ruhlu «Kəm-

alüdövlə məktubları» hamı kimi ona da məlum deyildi) tərəfdar-

larının (Axundzadə, Şahtaxtlı) Tiflisdən bunu bəyan etmələri çox 

düşündürücüdür:  «Üç  yüz  milyon  İslamın  əlifbasının  altmış-

yetmiş  milyon  türkün  imlasını  bir  hökmi-qaraquşilə  türkün, 

İslamın  mərkəzindən  uzaq  olan  yuvalarından  birdən  dəyişmək 

istəyirlər!  Halbuki,  böylə  mühüm  bir  əmr  üçün  kəndilərində 

lazım  gələn  məlumatdan  əsər  belə  yox!  Türkün  imlasını  islahı 

üçün  deyil,  sərf  və  nəhvi  mükəmməl  bilmək,  bəlkə  bütün 

türklərin  tarixinə,  ədəbiyyatına,  etnoqrafiyasına,  fonologiyasına 

haqqı ilə aşina bulunmaq tələb edər» [111, 360].  

Fikrimizcə,  Ə.Hüseynzadə  xeyli  dərəcədə  haqlı  idi  ki, 

ortaq  türkcədən  ayrı  Azərbaycan  türkcəsinin  inkişafında,  eləcə 

də  əlifba  islahatı  məsələsində  əvvəlcə  çar  Rusiyası,  sonralar 

Sovet  Rusiyasının  maraqlı  və  icraçı  olmaları  təsadüfi  olmamış-

dır.  Hər  iki  halda  məqsəd  Azərbaycanı  Türk  dünyasından, 

xüsusilə Güney Azərbaycan və Türkiyə türklərindən ayırmaq idi. 

Ona görə də Ə.Hüseynzadənin vaxtında ruslaşdırmaq siyasətinə 

qarşı  irəli  sürdüyü  «Osmanlı  türkçülüyü»  ideyasına  haqq 

qazandırmamaq mümkün deyil. 

Bu ona işarə idi ki, «islahatlar» məsələsində Axundzadə və 

Şahtaxtlı  hansısa  sifarişləri  bilərəkdən  və  ya  bilməyərəkdən 

gündəmə  gətirirdilər.  Çünki  əlifba  və  dil  “islahatı”nın  əsas 

müəllifləri  çar  Rusiyası  və  Avropa  ideoloqları  idilər.  Onlar 

müsəlman  xalqlarının  «oyanışına»-«maarfilənməsinə»  xidmət 

adı  altında  müsəlmanların  ortaq  ərəb  əlifbasını,  türklərin  ortaq 

türk  dilinin  aradan  qaldırmaq  xətti  götürmüşdülər.  Ancaq  bunu 

inandırıcı  etmək  üçün  elə  bir  şərait  yaratmışdılar  ki,  həmin 

ideyaları məhz müsəlman-türk mütəfəkkirləri irəli sürürdülər.  

---