MahirəNərimanqızı
Yüklə 3,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
www.elmler.net
-
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi
Faiq Ələkbərov Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə)
110 110 uğraşmışdır. Ancaq çar Rusiyasının ideoloqları həmin dövrdə bunu həyata keçirməyin mümkünsüzlüyünü görərək, Şahtaxtlıya ciddi dəstək verə bilməmişlər. Şahtaxtlının Rus-Avropa-Qərb ideologiyasına xidmət edən əməllərindən biri də Azərbaycan tükrlərinin adının azərbaycanlı, türk dilinin Azərbaycan dili adlandırılması ilə bağlı olmuşdur [204, 28-29]. Şübhəsiz, çar Rusiyası ideoloqu tatar dili və tatar kimliyinin Azərbaycanda özünü doğrultmadığını görür, bu baxımdan başqa variantları dənəyirdi. Şübhəsiz, digər ideyalar kimi bu ideyanı da bir rusun deyil, bir türkün irəli sürməsi lazım idi. Bu mənada, çar Rusiyasının ideoloqları Şahtaxtlı faktorundan istifadə edərək azərbaycanlı kimliyini və Azərbaycan dilini gündəmə gətirməyə çalışmışlar. Ancaq bunun da həmin dövrdə gerçəkləşməsinin mümkünsüzlüyü ortaya çıxdıqdan sonra, bir müddət həmin məsələyə qayıdılmamışdır. Şahtaxtlının İslam dini ilə bağlı bir çox yazılarında bütövlükdə, dinə münasibətinin Axundzadədən fərqlənmədiyini ifadə etmişdir. O, «Türkiyəni necə xilas etməli» (1901) əsərində Osmanlı İmperiyasının düşdüyü acınacaqlı vəziyyətdən xilas olması üçün, türklərin Qərb siyasi doktrinalarına müraciət etmələrinin, o cümlədən konstitusiyalı dövlət olmasının, parla- mentli ölkəyə çevrilməsinin vacibliyindən bəhs etmişdi. Onun fikrinə görə, əgər Türkiyə öz mövcudluğunu qoruyub saxlamaq istəyirsə avropalaşmalı, Avropa mədəniyyətini qəbul etməlidir [204, 43-44]. Şahtaxtlı yazırdı ki, türk millətinin inkişafına isə iki amil əngəl olur: despotizm və ruhanilərin hakimiyyəti: «Savadlı idarə üsulunun meydana gəlməsi ilə despotizmin yox olması kimi, onlar, ümid var ki, öz cürətli hərəkətləri ilə ruhaniliyə də qələbə çalacaqlar» [204, 45]. Ruhanilərin dövlətdə tutduğu mühüm mövqeyi tənqid edən M.Şahtaxtlı yazırdı ki, ruhanilik
|