MahirəNərimanqızı
Yüklə 3,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
www.elmler.net
-
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi
Faiq Ələkbərov Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə)
108 108 zülünə gətirib çıxartmışdır. Artıq XIX əsrdə İslam dini xurafat və mövhumat kimi başa düşülür, milli adət-ənənələr gerilik və vəhşilik kimi qələmə verilirdi. Həmin dövrdə millətin qabaqcıl şəxslərindən hesab edilən din xadimlərinin əksəriyyəti xurafat və mövhumatla məşğul olur, şairlər isə şeirlərini əsasən aşiq və məşuqa, yar və şəraba həsr edirdilər. Belə bir dövrdə tənəzzülə uğramaqda olan İslam-Türk-Şərq mədəniyyətinin mənəvi zəlzələsinə (bunu Ağaoğlu XX əsrin əvvəllərində elə bu cür də ifadə etmişdir) və tənqidinə doğrudan da ciddi ehtiyac var idi. Bu mənada, dini və milli dəyərlərə münasibətdə Axundzadənin həddən artıq radikallığı cəmiyyətin şüuruna mənfi təsir göstərməklə yanaşı, digər tərəfdən bir silkələnməyə (mənəvi zəlzələyə) də səbəb oldu. Bu mənada, Axundzadəsayağı yeniləşmənin doğurduğu mənəvi zəlzələni də qiymətləndir- məmək mümkün deyildir. Beləliklə, Axundzadə milli-dini məsələlərin tənqidində təhrifə və ifratçılığa yol versə də, ümu- milikdə cəmiyyyətdə yeniləşmə hərəkatına təkan vermiş, yeni nəslin qarşısında qərbyönlü də olsa, bir üfüq açmışdır. Axundzadənin müəllif olduğu yeniləşmə hərəkatının əsas mənfi cəhəti bunu tamamilə qərbləşməklə bağlaması, bunun əvəzində İslam-Türk mədəniyyətini ifrat şəkildə tənqid etməsi idi. Bu mənada, XIX əsrin sonu – XX əsrin əvvəllərində Axund- zadənin əsasən islamiyyət, müəyyən qədər də türkçülük ruhuna zidd olan «Kəmalüdövlə məktubları» ictimaiyyətə məlum olmasa da, ümumilikdə onun İslam dininə fərqli yanaşması hamıya məlum idi. Çünki Axundzadənin əlifba və din islahatları istiqamətində başladığı qərbləşmə ideyası mahiyyət etibarilə islamiyyət və türkçülüyə zidd idi. Bu mənada, Axundzadənin Rus-Avropa-Qərb mədəniyyətini ideallaşdırması, bunun əvəzində İslam-Türk mədəniyyətini ifrat şəkildə tənqid etməsi |