MahirəNərimanqızı

www.elmler.net

 - 

Virtual İnternet R

esurs M

ərkəzi

 

            Faiq Ələkbərov              Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə) 

115 

əsassız  olaraq  bəylə  kəndli,  varlı  ilə  yoxsul  arasında  fərq 

qoymur  və  onları  eyni  zümrənin  nümayəndəsi  kimi  qələmə 

verir  [147,  76].  Bu  baxımdan  o,  1911-ci  ildə  yazsa  da  ki, 

««Molla  Nəsrəddin»in  məqsədi  nə  dinə  sataşmaqdır,  nə  də 

təzə  bir  məzhəb  icad  eləməkdir»  [147,  512],  ancaq  SSRİ 

dövründə  məhz  istəyinin  bu  yönlü  olmasını  etiraf  etmişdir 

[148, 288]. Cəlil bəy onu da etiraf  etmişdir ki, Ə.Ağaoğlu və 

Ə.Hüseynzadəni  də  məhz  İslamı  və  müsəlmançılığı  müdafiə 

etdiklərinə görə qəbul etməmişdir. Çünki o, milli ideoloqların 

əksinə  olaraq  hesab  etmişdir  ki,  müsəlman  xalqların  uzun 

əsrlər  fəlakət  və  cəhalətdən  qurtara  bilməmələrinin  yeganə 

baiskarı İslamdır [148, 63].  

Fikimizcə,  bütövlükdə  İslam-Türk-Şərq  mədəniyyətinə 

inamsızlığın, 

bunun 

əvəzində 

Rus-Avropa-Qərb 

mədəniyyətinə  bağlılığın  nəticəsi  idi  ki,  C.Məmmədquluzadə 

yalnız islamçılıqdan çıxış edən Ə.Ağaoğlunu deyil,  «osmanlı 

türkçülüyü»  əsasında  ortaq  türk  ədəbiyyatı,  türk  dili 

yaratmağa  çalışan  Ə.Hüseynzadəni  də  tənqid  etmişdir  [147, 

396-397,  519].  Buna  görə  də,  Cəlil  bəyin  çağdaşlarından 

Haşım  bəy  Vəzirov  «mollanəsrəddinçi»ləri  yerli-yersiz 

müsəlman  millətçilərinə  (Ə.Ağaoğlu  və  b.),  müsəlman 

mülkədarlarına (H.Tağıyev və b.) sataşmaqda ittiham etməkdə 

haqlı idi [28, 231].  

C.Məmmədquluzalənin  «İslam  birliyi»  və  «osmanlı 

türkçülüyü»nü  tənqidi  SSRİ  ədəbiyyatında  onun  «inqilabçı-

demokrat»  olması  və  marksizmə  yaxınlığı  kimi  izah 

olunmuşdur.  Sovet  dövründə  Mehbalı  Qasımov  yazırdı  ki, 

«mollanəsrəddinçi»lər  başda  C.Məmmədquluzadə  olmaqla 

«mülkədar  istismarını  ifşa  edir,  ruhaniləri  ələ  salır  və  burjua 

millətçilərinə  –  panislamistlərə  və  pantürkistlərə  qarşı  kəskin 

---