MahirəNərimanqızı
Yüklə 3,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
www.elmler.net
-
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi
Faiq Ələkbərov Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə)
106 106 olmuş Vazeh söhbətlər əsnasında onu dini elmləri öyrənməkdən imtina etməyi, başqa elmləri öyrənməyi tövsiyə etmişdir [21 a , 217]. Vaxtilə sovet ədəbiyyatında həm bu faktordan, həm də Vazehin yalançı din xadimlərini tənqid etdiyi şeirlərindən çıxış edilərək o, din əleyhdarı kimi təqdim olunmuşdur. Halbuki birincisi, onun yaradıcılığında bütövlükdə konkret İslam dini əleyhinə hər hansı bir fikir yoxdur. İkincisi, Vazeh heç vaxt Axundzadə kimi Avropa-Qərb-Xristian mədəniyyətini idellaşdırmamışdır. Vazehlə müqayisə də Bakıxanov Şərqin tənəzzülü Qərbin tərəqqisi məsələsində Axundzadədən tamamilə fərqli xətt seçmişdir. Halbuki bu məsələ Bakıxanovu Axundzadədən heç də az rahatsız etməmişdir. Məhz bu narahatçılığın və bundan çıxış yolunun axtarılmasının nəticəsi idi ki. Bakıxanov Rusiya və Avropaya səyahət etmiş Şərqin nədən «geri», Qərbin nədən «irəli» getməsini gözləri ilə görmək istəmişdir və görmüşdür də. Bu zaman Bakıxanov müsəlman ölkələrindəki problemlərdən çıxış yolu kimi Rus-Avropa-Qərb mədəniyyətini seçməkdənsə, Türk-İslam-Şərq mədəniyyətinin klassik
ənənələrini dirçəltməkdə görmüşdür [50 a , 200]. Bu mənada, o, Şərq mədəniyyətinin tənəzzülünə səbəb olan yalançı ruhaniləri, aşiq və məşuqdan yazan şairləri kəskin şəkildə tənqid etmişdir. Ancaq bütün hallarda İslam-Türk-Şərq mədəniyyətinə qarşı çıxmamış, tərsinə İslama və Türklüyə aid əsərlər yazmışdır. Ancaq Axundzadə bütün sələflərindən, o cümlədən Bakıxanovdan fərqli olaraq müsəlman xalqlarının geriliyinin və tənəzüllünün əsas səbəbkarı kimi İslam dinini görmüşdür. Bununla da, onun İslam-Türk mədəniyyətinin mahiyyyətindən uzaqlaşması məsələsində mövqeyi doğru olsa da, bütövlükdə islamiyyəti və milli adət-ənənələri ifrat şəkildə tənqid etməsi |