MahirəNərimanqızı
Yüklə 3,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
www.elmler.net
-
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə) 145
Bu mənada, rus bolşevizminin yolunu tutan Nərimanov və onun məsləkdaşlarının SSRİ dövründə mifləşdirilməsi təsadüfi olmamışdır. Bu o dövrün mühiti və ideologiyası ilə birbaşa bağlı olmuşdur. Bunda yalnız sovet ideoloqları deyil, eyni zamanda rus bolşevizminə üz tutanların özləri də maraqlı olmuşlar. Əgər problemə oybektiv yanaşsaq görərik ki, Nərimanov da 1917-ci il fevral burjua inqilabına qədər islam və türklüyə bir ideya xətti kimi baxmasa da, ümumilikdə onları birmənalı şəkildə inkarçılıq yolu da tutmamışdır. Bu dövrdə bir çox Azərbaycan türk aydınları kimi, Nərimanov da milli ideya axtarışında olmuşdur. Məhz bu səbədəndir ki, Nərimanov bir tərəfdən Türk- İslam mədəniyyəti və ideologiyası xəttinə qulluq edən qəzetlərlə əməkdaşlıq etmiş, digər tərəfdən milli sosial-demokrat təşkilatı «Hümmət»in üzvü kimi marksizmlə də maraqlanmışdır. Bu baxımdan, həmin dövrdə Nərimanovun yazıları ümumi xarakterlidir və ideya baxımdan konkretlikdən çox uzaqdır. O, islamın və türklüyün də, sosial-demokratiyanın da müsbət cəhətlərini göstərmiş, ancaq onlara qarşı hər hansı ciddi tənqidlərdən yan qaçmışdır. Bütün bunları nəzərə alsar, hazırda Nərimanovun tədqiqatçılarından A.Hacıyevanın yazması ki, onu düşündürən hansısa bir zümrənin, sinfin deyil, millətin taleyi olmuşdur, bunun özü konkretlikdən çox uzaqdır: «Onun mövzusu əsasən ümumcamaat, ümummillət dərdləridir, istər Rusiyaada, istərsə dünyada siyasi və iqtisadi əsarətə məruz qalan müsəlmanlardır» [94, 57]. Halbuki millətin dərdi hər bir mütəfəkkiri düşündürə bilər, ancaq o çıxış yolu göstərməlidir. N.Nərimanov isə həmin dövrdə konkret bir deya seçə bilmədiyi üçün ümumi tezislərlə çıxış edirdi. Hər halda, ümummillətin, müsəlmanların dərdlərini düşünmək bir şeydir, bundan çıxış yolu kimi hər hansısa bir |