MahirəNərimanqızı
Yüklə 3,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
www.elmler.net
-
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Faiq Ələkbərov Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə) 189
miyası uğrunda mübarizəni Rəsulzadə 1917-ci il fevral burjua inqilabından sonra rəsmən irəli sürmüş və müdafiə etmişdi. Bununla da o, türkçülükdən Azərbaycan Milli ideyasına doğru önəmli bir addım atmış və azərbaycançılığın əsasını qoymuşdur. Azərbaycan türkçülüyü ideyasının yaxın hədəfi Azərbaycan türk muxtariyyəti, uzaq hədəfi Azərbaycan türk istiqlalı idi. Bu baxımdan Bakıda irəli sürdüyü federativ quruluş əsasında milli-ərazi muxtariyyət ideyasını Rəsulzadə, 1917-ci ilin mayında Moskvada keçirilən Ümumrusiya Müsəlmanlarının I qurultayında müdafiə etmişdi. Qurultaydakı çıxışında unitarist- lərin (Ə.Salikov və b.) xristianlardan fərqli olaraq müsəlmanların vahid bir millət olması ideyasını ciddi şəkildə tənqid edən Rəsulzadə bildirirdi ki, millətin əsas əlaməti dindən daha çox dil, tarix və adət-ənənələr birliyidir: «İslam da digər dinlər kimi, heç şübhəsiz ki, öz inananları arasında bir bağlantı yaratmışdır. Amma bu bağlantı milliyyət bağlantısı deyil, beynəlmiləliy- yətdir. Bu beynəlmiləliyyət xristian qövmləri arasında xristian mədəniyyəti deyilən şeyi vucuda gətirdiyi kimi, müsəlman millətlər də bir ortaq İslam mədəniyyəti yaratmışlar. Amma, bu bütün İslam qövmlərini bir millət halına gətirmək demək deyildir. Xristian milləti olmadığı kimi müsəlman milləti də yoxdur» [240, 298]. Bununla da, vahid «İslam milləti» anlayışını rədd edən Rəsulzadə hətta, vahid «Türk milləti» konsepsiyasını da tənqid etmişdir. Çünki onun fikrincə, Rusiyadakı türk-tatar millətləri türk oğlu türk olmaqla, vahid türk dilindən bəhrələnməklə yanaşı, müstəqil şəkildə müxtəlif şivələrə, ədəbiyyata, mədəniyyətə və mətbuata malikdirlər. Rəsulzadə hesab edirdi ki, heç bir türk-tatar milləti, o cümlədən Azərbaycan türkü digər türk millətinə görə dilinə, ədəbiyyatına və adət-ənənələrinə |