MahirəNərimanqızı

www.elmler.net

 - 

Virtual İnternet R

esurs M

ərkəzi

 

         

Faiq Ələkbərov              Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə)

 

218 

218 

müstəmləkəçilik  siyasətinin  tərkib  hissəsinə  çevirən  rus 

bolşeviklərinə  həddən  artıq  güvənməsi  idi.  Bu  mənada 

Nərimanov  hesab  etmişdir  ki,  Azərbaycanın  gələcəyi  milli-

demokratik yol tutan Azərbaycan Cümhuriyyəti ilə deyil, Sovet 

Rusiyası  və  onun  bolşevik  imperializmi  ilə  bağlıdır.  Hətta  bir 

dönəm 

Nərimanov 

bolşevik 

imperializminin 

yalnız 

Azərbaycanın  deyil,  Şərqin  xilası  və  Avropanın  inqilabı  üçün 

lazım olduğuna da inanmışdır: «Avropada biz istədiyimiz inqilab 

meydana  gələrsə,  bolşevik  imperializması  özü-özündən  yox 

olacaqdır. Bu bir nazik mətləbdir, bunu başa düşmək gərəkdir» 

[48, 94]. Halbuki çar Rusiyasının  yerində təşəkkül tapan Sovet 

Rusiyası  üçün  əsas  məqsəd  Avropada  və  Şərqdə  sosializm 

inqilabının  baş  verməsi  deyil,  çarizm  dövründəki  müstəmləkə 

torpaqlarda  hakimiyyətini  bərpa  etməsi  idi.  Bu  mənada, 

Nərimanov  müstəqil  və  milli  Azərbaycan  ideyasını  müdafiə 

etmək,  Azərbaycan  Cümhuriyyətinə  dayaq  durmaq  əvəzinə, 

əksinə  onun  yenidən  müstəmləkə  halına  gətrilməsi  üçün  rus 

bolşeviklərinə yardım etmişdir.  

Hər  halda  etiraf  olunmalıdır  ki,  Nərimanov  Rəsulzadə, 

Yusifbəyli  və  digər  türkçülərdən  fərqli  olaraq  marksist  sosial-

demokratizmlə  rus  bolşevizmini  vaxtında  bir-birindən  ayra 

bilməmiş, ən vacibi rusların sosial-demokratizmi müstəmləkəçi-

liklə  eyniləşdirdiyini  çox  gec  anlamışdır.  Halbuki,  M.Ə.Rəsul-

zadə,  N.Yusifbəyli  və  başqa  türkçülər  sosial-demokratizmə 

zaman-zaman 

rəğbət 

göstərmələrinə 

baxmayaraq, 

rus 

bolşevizminin  əsil  mahiyyətinin  türkçülüyün  (istər  ümumi 

türkçülük,  istərsə  də  Azərbaycan  türkçülüyünun)  mənafeyinə 

zidd  olduğunu  vaxtında  görmüş  və  ondan  uzaq  durmuşlar. 

Ancaq  Nərimanov  isə  onlarla  müqayisədə,  çox  sonralar  başa 

düşmüşdür  ki,  istənilən  bir  ideya  (sosial-demokrat,  liberalizm, 

---