MahirəNərimanqızı

www.elmler.net

 - 

Virtual İnternet R

esurs M

ərkəzi

 

         

Faiq Ələkbərov              Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə)

 

78 

78 

Ancaq  Azərbaycan  Parlamentinin  yaranması  və 

mövcud  siyasi  böhranın  aradan  qalxmasından  sonra,  artıq 

millət  vəkili  kimi  Ağaoğlu  Azərbaycan  Cümhuriyyətinin 

istiqlalını  dəstəkləmişdir.  Bunu,  Ə.Ağaoğlunun  parlamentin 

iclaslarındakı  çıxışları  da  təsdiq  edir:  «Hökumətin 

bəyannaməsində  söylədiyi  Azərbaycan  istiqlalı  bizim 

hamımzın  əfzəl  (birinci)  amalımızdır!  Hər  bir  öz  şərəfini,  öz 

amalını  bilən  azərbaycanlı  bunu  duymalı  və  bu  yolda 

olmalıdır!» [34, 129]. Onun fikrincə, Azərbaycanın bir coğrafi 

isim  deyil,  yer  üzündə  yaşayan  bir  millətin  yurdu,  dövləti 

olmasını  artıq  bütün  dünyaya,  o  cumlədən  Avropaya  da 

tanıtdırmaq  lazımdır  [34,  130].  Bütün  bunlarla  yanaşı,  qeyd 

edək  ki,  Ağaoğlunun  siyasi-ideoloji  görüşlərindəki  bu  kimi 

ziddiyyətlər sonralar da davam etmişdir.  

Ə.Ağaoğlu,  Y.Akçuraoğlu  və  başqaları  ilə  yanaşı, 

1900-1910-cu  illərdə  islamçılığın  və  türkçülüyün,  xüsusilə 

İslam-Türk  birlyinə  əsaslanan  “Osmanlı  türkçülüyü” 

ideyasının  böyük  davamçılarından  biri  də  Azərbaycan  türk 

ideoloqu  Əli bəy Hüseynzadə  olmuşdur.  O,  hələ  1-ci  Rusiya 

inqilabına (1905) qədər, əsasən mədəni türkçülüyü və mədəni 

turançılığı təbliğ etmişdir [109, 32]. Bu baxımdan ilk turançı 

hesab  olunan  Ə.Hüseynzadə,  ancaq  turançılığı  şiddət  və 

qətiyyətlə  müdafiə  etməmişdir;  yəni  o,  daha  çox  mədəni, 

şairanə  turançı  olmuşdur.  Fikrimizcə,  bir  çox  müəlliflərin 

(Y.Akçuraoğlu  və  b.)  də  təsdiqlədiyi  kimi  Ə.Hüseynzadədə 

əsil  milliyyətçilik,  türkçülük  fəaliyyəti  Rusiya-Yaponiya 

müharibəsi ərəfəsində meydana çıxmışdır [22, 208].  

Ümumiyyətlə, 

Ə.Hüseynzadənin 

nəzəri-fəlsəfi 

yaradıcılığının  Azərbaycan  dövründəki  (1905-1910)  iki 

istiqaməti:  1)  «islamlaşmaq,  türkləşmək  və  avropalaşmaq» 

---