MahirəNərimanqızı

www.elmler.net

 - 

Virtual İnternet R

esurs M

ərkəzi

 

            Faiq Ələkbərov              Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə) 

79 

kimi  formulə  edilən  «üçlük»  düsturu;  2)  və  «Osmanlı 

türkçülüyü» ideyalarını fərqləndirmək lazım gəlir. 

Ə.Hüseynzadə  ilk  olaraq  1904-cü  ilin  noyabrında 

Misirdə  nəşr  olunan  «Türk»  qəzetinə  göndərdiyi  «Məktubi-

məxsus»  məqaləsində,  bəzi  istisnaları  nəzərə  almasaq, 

bütövlükdə  Y.Akçuraoğlunun  «Üç  tərzi-siyasət»  əsərindəki 

«osmançılıq,  islamçılıq  və  tükçülük»  ideolojisi  ilə  razılaş-

dığına işarə etmişdir. Belə ki, Ə.Hüseynzadə də Y.Akçuraoğlu 

kimi «osmanlı milləti» ideyasını rədd edərək, diqqətini müasir 

ruhlu  islamçılıq  və  türkçülük  üzərində  cəmləşdirmiş,  yeni 

ideyanın  islam-türk  anlayışlarının  bütövlüyü  ətrafında 

yaranmasını vacib saymışdır. Bununla bərabər, Ə.Hüseynzadə 

Yusif  bəyin  «üçlük»  proqramında  islamçılıq  və  türkçülüyün 

vəhdəti  halından  kənara  çıxarılaraq,  ayrı-ayrılıqda  götürülüb 

siyasiləşdirilməsinə  etiraz  etmişdir.  Ə.Hüseynzadə  hesab 

edirdi ki,  hələlik bu məsələnin siyasiləşdirilməsi, xüsusilə də 

islamçılıq  və  türkçülüyə  bölünməsi  doğru  deyildir.  Bu 

mənada,  o,  ayrı-ayrılıqda  «islamçılıq»  və  «türkçülük» 

ideyalarının  yaranmasının  əleyhdarı  kimi  çıxış  edir:  «Süni 

olaraq  ayrıca  pantürkizm,  panislamizm  adları  ilə  məslək 

icadına  nə  lüzum  vardır?»  [109,  30].  Sadəcə,  Ə.Hüseynzadə 

hələlik  mədəni  türkçülük  və  mədəni  islamçılıqdan  çıxış 

edərək,  hər  iki  ideyanın  bütövlüyünü,  birliyini  irəli  sürür,  bu 

mənada  bütün  türk  millətlərinin  milli-dini  birliyini  zəruri 

hesab  edirdi.  Əsilində  o  da  yaxşı  anlayırdı  ki,  türklərin 

həyatında  vəhdət  təşkil  etməklə  yanaşı,  islamçılıq  və 

türkçülüyun ayrı-ayrılıqda  özünəməxsus yeri və rolu vardır.  

Bu baxımdan Hüseynzadə mədəni birlik kimi islamı və 

türklüyü  bütöv  şəkildə  gördüyünü  ifadə  etsə  də,  siyasi 

cəhətdən  türk  millətinin  milli  kimliklərini  (türklüklərini)  və 

---