MahirəNərimanqızı
Yüklə 3,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
www.elmler.net
-
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi
Faiq Ələkbərov Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə)
82 82 xalqlarının ortaq məfkurəsinə çevrilən «türkləşmək, islamlaşmaq və müasirləşmək» ideyasının təməlini qoymuşdur [109, 255]. Ə.Hüseynzadənin bu «üçlü» düsturuna görə, hər müsəlman-türk müasir ruhlu milli və dini birlikdən çıxış etməlidir. Çünki Ə.Hüseynzadənin ideoloji-fəlsəfi baxışlarında milli və dini kimlik bir yerdə götürülürdü. Bunu, Ə.Hüseynzadə belə izah edirdi ki, İslam dini istisna olmaqla türklərin əksəriyyəti başqa dinlərə ciddi şəkildə meyil və istedad göstərməmiş, göstərənlər isə öz etnik mənşələrini belə unutmuşlar. Ancaq müsəlman türklər həm İslam aləminin mühüm bir istinadgahına çevrilmiş, həm də öz tayfa və milliyyətlərini qoruyub-saxlamışlar [109, 57]. Bu baxımdan Ə.Hüseynzadə 1906-cı ildə «Türklər kimdir və kimlərdən ibarətdir?» əsərində yazırdı: «Türk qəvaidi o qədər sadə, o qədər gözəl və məntiqə müvafiqdir ki, onunla ülfət edən türk heç bir vaxt anı tərk eləyib, ərəbin qəvaidini qəbul edəməyəcəyi aşkar idi. İştə bu növ səbəblərdəndir ki, türklər dini-mübini-islamı öz ruh və mənəviyyatlarından nəban etmiş kimi bir şövqi-əzim ilə dərağuş edib onun qəvi bir nigəhbanı olmuş olduqları halda, əsla ərəbləşmədilər və qövmiyəti- nəcibəyi-əsliyyələri mühafizə edə bilib, ancaq o yolda tərəqqiyyata məzhər olmağa başladılar» [108, 226]. Ancaq Y.Akçuraoğluna görə, Ə.Hüseynzadə «Qəzet- imizin məsləki» məqaləsində deyil, «Bizə hansı elmlər lazımdır?» mövzusu ətrafında gedən mübahisələr əsasında ilk dəfə, islamçılığın və türkçülüyün əsasını təşkil edən «üçlü» (islamlaşmaq, türkləşmək və avropalaşmaq) düstura üz tutmuşdur; bu «üçlü» düstur da çox keçmədən Türk-İslam aləminin hər tərəfinə yayılmış, xüsusilə Osmanlı Türkiyəsində Z.Gökalp tərəfindən dəstəklənmişdir [22, 209]. Bizə elə gəlir ki, birincisi bu «üçlü» düstur yuxarıda da qeyd etdiyimiz kimi,
|