MahirəNərimanqızı

www.elmler.net

 - 

Virtual İnternet R

esurs M

ərkəzi

 

         

Faiq Ələkbərov              Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə)

 

94 

94 

mühüm  rol  oynamışdır.  Belə  ki,  hələ  XIX  əsrdən  etibarən 

Azərbaycan 

mütəfəkkirlərinin 

bəziləri 

radikal 

şəkildə 

(M.F.Axundzadə və b.), digərləri (A.A.Bakıxanov, H.Zərdabi və 

b.) isə yumşaq formada müsəlman xalqlarının geridə qalmasının 

əsas  səbəbini  mühafizəkar  milli  adət-ənənələrdə  və  dini 

mahiyyətdən  irəli  gəldiyi  iddia  olunan  xurafat  və  mövhumatda 

axtarmağa 

başladılar. 

Bununla 

da, 

Azərbaycanda 

müasirləşməyə-yeniləşməyə  münasibətdə  iki  xətt  özünü  büruzə 

vermişdir: 

1)

 

Rus-Avropa-Qərb  mədəniyyəti  ilə  Türk-İslam-Şərq 

mədəniyyəti  arasında  sonuncunun  üstünlüyünün  sax-

lanılması şərti ilə, oxşar nöqtələrin tapılması;  

2)

 

Rus-Avropa-Qərb  mədəniyyətinin  ideallaşdırılması  və 

Türk-İslam-Şərq 

mədəniyyətinin 

onun 

içində 

əridilməsi. 

Azərbaycanda  müasirləşməyə  münasibətdə  birinci  xəttin 

ilk nümayəndəsi A.A.Bakıxanov olmuşdur. Daha sonra H.Zərda-

bi, müəyyən qədər S.Ə.Şirvani onun yolunu davam etdirmişdir. 

Məsələn,  Zərdabi  dini  dəyərlərə  toxunmadan  zəmanə  ilə 

ayaqlaşmağı,  əks  təqdirdə  gerilik  və  inkişaf  arasında  qalan  bir 

millətin  bu  savaşdan  məğlub  çıxacağını  az  qala  hər  bir 

məqaləsində  anlatmışdır.  Zərdabi  və  onun  banisi  olduğu 

«Əkinçi»  qəzeti  dini  və  dünyəvi  elmlərdən  hansının  vacib 

olmasını gündəmə gətirməkldə müasirləşmək adına yeni bir yol 

cızmışlar. Zərdabi və onun tərəfdarları M.F.Axundzadədən fərqli 

olaraq müasirləşməyi İslam dininin tamamilə aradan qaldırılması 

kimi  deyil,  dini-əxlaqi  dəyərləri  inkar  etmədən  dünyada  var 

olmağın əsas ideyalarından biri kimi görmüşlər.  

XX  əsrin  əvvəllərində  müasirləşməyə  münasibətdə  türk-

isdam mövqeyindən çıxış edənlər Hüseynzadə, Ağaoğlu, Rəsul-

---