www.elmler.net
-
Virtual İnternet R
esurs M
ərkəzi
Faiq Ələkbərov Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə)
94
94
mühüm rol oynamışdır. Belə ki, hələ XIX əsrdən etibarən
Azərbaycan
mütəfəkkirlərinin
bəziləri
radikal
şəkildə
(M.F.Axundzadə və b.), digərləri (A.A.Bakıxanov, H.Zərdabi və
b.) isə yumşaq formada müsəlman xalqlarının geridə qalmasının
əsas səbəbini mühafizəkar milli adət-ənənələrdə və dini
mahiyyətdən irəli gəldiyi iddia olunan xurafat və mövhumatda
axtarmağa
başladılar.
Bununla
da,
Azərbaycanda
müasirləşməyə-yeniləşməyə münasibətdə iki xətt özünü büruzə
vermişdir:
1)
Rus-Avropa-Qərb mədəniyyəti ilə Türk-İslam-Şərq
mədəniyyəti arasında sonuncunun üstünlüyünün sax-
lanılması şərti ilə, oxşar nöqtələrin tapılması;
2)
Rus-Avropa-Qərb mədəniyyətinin ideallaşdırılması və
Türk-İslam-Şərq
mədəniyyətinin
onun
içində
əridilməsi.
Azərbaycanda müasirləşməyə münasibətdə birinci xəttin
ilk nümayəndəsi A.A.Bakıxanov olmuşdur. Daha sonra H.Zərda-
bi, müəyyən qədər S.Ə.Şirvani onun yolunu davam etdirmişdir.
Məsələn, Zərdabi dini dəyərlərə toxunmadan zəmanə ilə
ayaqlaşmağı, əks təqdirdə gerilik və inkişaf arasında qalan bir
millətin bu savaşdan məğlub çıxacağını az qala hər bir
məqaləsində anlatmışdır. Zərdabi və onun banisi olduğu
«Əkinçi» qəzeti dini və dünyəvi elmlərdən hansının vacib
olmasını gündəmə gətirməkldə müasirləşmək adına yeni bir yol
cızmışlar. Zərdabi və onun tərəfdarları M.F.Axundzadədən fərqli
olaraq müasirləşməyi İslam dininin tamamilə aradan qaldırılması
kimi deyil, dini-əxlaqi dəyərləri inkar etmədən dünyada var
olmağın əsas ideyalarından biri kimi görmüşlər.
XX əsrin əvvəllərində müasirləşməyə münasibətdə türk-
isdam mövqeyindən çıxış edənlər Hüseynzadə, Ağaoğlu, Rəsul-
|