Majburiyatlarni hisobda aks ettirish masalalari

Joriy majburiyatlar shunday majburiyatki, ular bir yil yoki undan kamroq vaqt ichida 
biznesda to‘lanishi kerakligini asoslaydi. Joriy majburiyatlarga misol tariqasida 
to‘lanadigan schyotlar (kreditorlar), jamlangan xarajatlar (hali to‘lanmagan), olinmagan 
daromad, bank foizlari va qisqa muddatli qarzlarni keltirish mumkin 
[
11
]
.
Joriy majburiyatlarni so‘ndirish ushbu majburiyatlar mavjud bo‘lmaganda 
sub’ektlarning kundalik faoliyatida foydalanishi mumkin bo‘lgan resurslarni qo‘llashni 
taqozo etadi. Aynan shu jihati bilan ular uzoq muddatli majburiyatlardan farq qiladi. Joriy 
majburiyatlarni so‘ndirish uchun joriy aktivlardan foydalanilgani sababli ularning mavjud 
bo‘lish davri ko‘pincha bir xilda - bir yildan ortiq bo‘lmaydi.
Uzoq muddatli majburiyatlarga to‘lov muddati bir yildan oshadigan majburiyatlar 
kiradi. Ularning qiymati foiz hisoblab yoziladigan asosiy majburiyat summasi bilan 
aniqlanadi. Qarz summasi hisobda kelgusida pul to‘lanadigan to‘lovlar qiymatini 
diskontlash yo‘li bilan olingan mazkur to‘lovlarning joriy qiymati ko‘rinishida aks 
ettiriladi. Diskontlash stavkasi inflyatsiya darajasiga, moliya bozori kon’yunkturasi va 
mazkur majburiyatni bajarmaslik ehtimoli bilan bog‘liq xatar darajasiga bog‘liq hamda 
pullarning vaqtinchalik qiymati nazariyasiga muvofiq hisob-kitob qilinadi. 
Uzoq muddatli majburiyatlar bir yildan uzoq bo‘lgan muddat ichida bajarilishi 
kutilayotgan majburiyatlardir. Biroq, ayrim vaziyatlarda ular 1 yildan 3 yilgacha bo‘lgan 
cheklangan muddatli majburiyatlar sifatida tasniflanadi. Uzoq muddatli majburiyatlarga 
misol sifatida uzoq muddatli qarzlar, obligatsiyalar, ko‘chmas mulk krediti va uzoq 
muddatli qimmatli qog‘ozlarni keltirish mumkin.
[
11
]
Milliy standartimizdagi ta’minotchi va pudratchilarga to‘lanadigan schyotlar, 
muddati uzaytirilgan majburiyatlar, lizing, foizlar, qisqa muddatli bank kreditlari kabi 
majburiyatlarning e’tirof etilishi xalqaro standartlarga uyg‘unligini rad etmagan xolda,
ayrim majburiyatlarni “hisoblashishlar asosida hisoblashishlar”ga barham berish 
maqsadida, ikkinchi tomondan esa xo‘jalik jarayonlarini raqamlashtirish sharoitida qayta 
tasniflash lozim deb hisoblaymiz. 
Zero, bugungi kunda dolzarb islohotlardan biri moliyaviy hisobotning xalqaro 
standartlarini va ilg‘or xorijiy tajribalarni, sohaga doir jahon adabiyotlari va hujjatlarini 
o‘rganish hamda ularni mamlakatimiz iqtisodiyotining xususiyatlarini hisobga olgan holda 
joriy qilishdan iborat bo‘lsa, shunday islohotlardan yana biri iqtisodiyotni 
raqamlashtirishdir. Hozirgi globallashuv jarayonida raqamli iqtisodiyotni qo‘llamasdan 
dunyo mamlakatlari bilan raqobat qilib bo‘lmaydi. Raqamli iqtisodiyot nafaqat dunyo 
mamlakatlari bilan manfaatli aloqani mustahkamlashga balki mamlakat iqtisodiyoti 
shaffofligi ta’minlanishiga ham xizmat qiladi. 
Raqamli iqtisodiyot ma’lumotlarni bir tizimda jamlash, to‘lovlarni elektron amalga 
oshirish, mijozlarga onlayn xizmatlar ko‘rsatish, barcha ma’lumot uzatishlarni va internet 
savdo va boshqa turdagi sohalar axborot foydalanuvchilarini elektron ma’lumotlarni 
almashish tizimidir. Raqamli iqtisodiyotda IT yordamida tannarxni kamaytirishga, 
rentabellikni oshishiga va natijada ishonchlilik ta’minlanishiga erishiladi. 

---

[332] 
Buxgalteriya hisobini raqamlashtirish bir qator afzalliklarni yaratadi. Korxona 
ma’lumotlaridan ichki va tashqi foydalanuvchilarni ishonchli va aniq ma’lumotlar bilan 
to‘yintirish, halqaro standartlarga moslashuvchanlik, soliqlar va boshqa byudjetga 
to‘lovlar bo‘yicha chetlanishlarning vujudga kelmasligi va boshqalar shular jumlasidandir.