Maks Plank. Kvant nazariyasi. Mikrodunyodagi inqilob

KVANT TAQSIMLANISH 
Boze va Plank avvalboshda Boltsman tomonidan qo„llangan holat tenglamalirdan boshqacharoq 
usullardan foydalanishdi. Statistik izoh haqidagi maqolalaridan birida Boltsman 
N
sondagi 
molekulalarni energiyaning turli holatlari orasida qanday xil usullar bilan taqsimlash mumkinligi 
haqidagi savolni o„rtaga tashlaydi. Boltsman har bir molekulani alohida-alohida qaragan, ya'ni 
uning uchun 1-chi molekula 
E
1
energiyaga ega, 2-molekula 
E
2
energiya ega ... n-molekula 
E
n
energiyaga ega va aksincha tarzdagi alohida zaralar tarzida namoyon bo„lgan. Ayni vaqta Plank 
N
sondagi turli (o„zaro farqlanadigan) ossilyatorlar orasida 
U
v
qiymatga teng bo„lgan farqlab 
bo„lmas energetik darajalarni ajratadi. Boze esa, farqlab bo„lmas (yaxlit) fotonlarni turli mexanik 
holatlar oralig„idagi moment uchun taqsimlaydi. Yosh hind olimi Boze va keksa olmon olimi 
Plankning turlicha yondoshuv orqali amalga oshirgan hisoblashlari deyarli ayniyat bo„lib, hatto 
shundayin turlicha yondoshuv xulosasi ham bir xil natija va xulosaga olib keladi. Hisoblash 
usullari orasidagi farqni tushinish uchun biz qarta o„yinidagi to„rtta o„yinchining har biriga 
bittadan qarta taqsimlab berilgan o„yin partiyasini qarashimiz mumkin. Boltsman uchun har bir 
qarta turlicha bo„lgan va qartalarni tarqatishning (taqsimlashning) 24 xil usulda amalga oshirish 
mumkin bo„lgan. (birinchi o„yinchi uchun to„rtta qarta tanlash imkoniyati, ikkinchisi uchun 
uchta, uchinchisi uchun ikkita va oxirgisi uchun bitta, ya'ni, 4 3 2 1=24). Plank va Boze uchun 
esa barcha to„rttala qarta ham bir xil, ya'ni, hech qanday tafovutga ega emas. Ular uchun o„yin 
partiyasining faqat bitta imkonli usuli bor xolos. Buni tushunib yetmagan Plank va Boze, 
Boltsman bilan har xil qarta o„yinlarini o„ynamoqchi bo„lishgan. Bozening maqolasini o„qib 
chiqqan Eynshteyn ham kvant qoidalariga asoslangan o„yinga qo„shildi. Ushbu qoidalardan 
kelib chiqqan Eynshteyn, kvant gazi qonunlarini kashf qildi va materiyaning yangicha holatini - 
o„ta past haroratlarda mavjud bo„ladigan Boze-Eynshteyn kondensati fenomenini oldindan 
bashorat qildi. Ushbu kondensatning haqiqatan ham mavjudligi 1995 yilda amalda isbotlandi va 
hozirda nazariy fizika tadqiqotlari sohasining muhim yo„nalishlaridan biri hisoblanadi.