"Maktabgacha ta'lim" fakulteti "Maktabgacha ta'lim" yo’nalishi kurs ishi

II BOB. JAMIYATNING GLOBALLASHUVI SHAROITIDA MAKTABGACHA TA’LIM SOHASIDA TA’LIMGA TEXNOLOGIK YONDASHISH YAGONA MADANIY AXBOROT TA’LIM MAKONINI YARATISH ISTIQBOLLARINING AHAMIYATI
2.1.Jamiyatning globallashuvi sharoitida maktabgacha ta’lim sohasida ta’limga texnologik yondashish yagona madaniy axborot ta’lim makonini yaratish masalalari
Pedagogik texnologiya-hozirgi zamon didaktikasi va pedagogikasi taraqqiyotining mahsuli. Uni pedagogikaning hozirgacha mavjud bo’lgan hamda takomillashib kelayotgan barcha asosiy yo’nalishlari bo’yicha vazifalarni yanada yuqoririoq darajada amalga oshirish yo’lidagi yangi bosqich deb hisoblash mumkin.
Shu nuqtai nazarlardan pedagogik texnologiyani, avvalo hozirgi pedagogika fani taraqqiyoti natijasida hosil bo’lganyangi yo’nalish deb hisoblangan holda, uni o’ziga xos tamoyillari, qoidalarini chuqur o’rganib borish va pirovardida qonuniyatlarini aniqlash yo’lidagi muammolarni yechish lozimligi ko’rinib turibdi.
Pedagogik texnologiya, avvalo, ta’lim-tarbiyani yanada rivojlantirish ehtiyojlarini qondirish yo’lidagi insonlar (pedagoglar, ota-onalar, jamoatchilik) faoliyatidan iborat ijtimoiy hodisa hisoblanishi lozim.
Har qanday ijtimoiy hodisalar kabi pedagogik texnologiyani ham ilmiy jihatdan o’rganuvchi fan sohasi mavjud bo’lib, u pedagogik texnologiya fani deb nomlaadi. Bu fan, o’z navbatida, zamonaviy ta’lim-tarbiyaning eng maqsadga muvofiq yo’llari va usullarini tadqiq qiluvchi nazariy hamda o’quv fani turlariga ajraladi.
Shu bilan birga pedagogik texnologiya amaliy faoliyat yo’nalishi sifatida o’quv-tarbiya jarayonida qo’llaniladigan tamoyillar, algoritimlar va boshqaruv tizimi hamda bevosita ta’lim-tarbiya jarayonini o’z ichiga oldai.
Pedagogik texnologiya ijtimoiy hayotning turli sohalari bilan o’zaro bog’liq ravishda shakllanib va rivojlanib borishi natijasida turlicha ko’rinishlarda namoyon bo’ladi. Bular pedagogik texnologiyalarning quyidagi ko’rinishlaridan iborat: ijtimoiy hodisa, nazariy fan, o’quv fani, ta’lim-tarbiya tizimi, jarayoni, pedagogik faoliyati va uning metodikalari hamda aloqador fanlarning ilmiy tadqiqot sohasi.
Pedagogik texnologiya ijtimoiy hodisa sifatida ta’lim-tarbiya masalalari bilan bog’liq motivlar: ehtiyoj, talab, manfaat, qiziqish, maqsadlardan kelib chiqadi va ularni amalga oshirish uchun xizmat qiladi. SHu bilan birga, huddi shunday motivlar har bir shaxsda, oilada ham mavjud. Jamiyat har bir a’zosining bilim darajasi ortib borishi shu jamiyat va davlat rivojining eng asosiy shartlaridan hisoblanadi.
Bu shartning bajarilishi esa, o’z navbatida pedagogik, texnologiyaning qanchalik yuqori darajada ekanligiga bog’liq. Bundan esa pedagogik texnologiya shaxs, oila, jamiyat, davlat hayotida muhim ahamiyatga ega ijtimoiy hodisa ekanligi ko’rinadi.
Pedagogik texnologiya nazariy fan sifatida pedagogika fanining alohida yo’nalishini tashkil etib, o’z maqsadi, vazifalari, muammolari, metodologiyasi va boshqa nazariy asoslariga ega. O’z muammolarini hal qilishda boshqa fanlar bilan bog’liqliklarga ega.
Pedagogik texnologiya nazariy fan sifatida ta’lim-tarbiya sohasida kafolatli natijaga erishish darajasini oshirish muammolarini tadqiq qilish bilan shug’ullanadi.
O’quv fani ko’rinishda pedagogika texnologiyalarni ijtimoiy hodisa, nazariy fan, ta’lim-tarbiya tizimi, jarayoni, pedagogik faoliyati va uning uslublari, aloqador fanlarning ilmiy-tadqiqot sohasi sifatida turli ta’lim muassasalarida belgilangan o’quv dasturi asosida o’rgatishdan iborat.
Ta’lim-tarbiya tizimi ko’rinishda pedagogik texnologiya belgilangan ta’lim-tarbiya faoliyatini amalga oshirishga iborat. Bunga o’quv reja, dasturlar va didaktik vositalar ham kiradi. Bu tizim boshqa ijtimoiy tizimlar kabi, tegishlicha maxsus tayyorgarlikka ega mutaxassislar orqali faoliyat olib boradi.
Hozirda bu tizim uzluksiz ta’lim bosqichlaridan tashkil topgan. Uzluksiz ta’limning hamma bosqichlariga pedagogik texnologiyalar joriy qilinishi bilan bu tizimning to’liq shakllanishi amalga oshiriladi.
Pedagogik texnologiya ta’lim-tarbiya jarayoni sifatida ishtirokchilarning faoliyatlari orqali amalga oshiriladi. Bu jarayoning pirovard maqsadi barkamol insonni shakllantirish va rivojlantirish bo’lib, asosan quyidagilardantarkib topadi:
-ta’lim-tarbiya berish;
-axborotlarni avloddan-avlodga uzatish;
-mustaqil fikrlashga o’rgatish;
-bilim, ko’nikma, malakalarni o’rgatish va o’zlashtirishga erishish;
-turli metodikalarni qo’llash va takomillashtirish;
- diagnostika, monitoring olib borish;
- ta’lim –tarbiya jarayonida insonparvarlik, xalqparvarlik, mafkuraviy tamoyillarga asoslanish;
-o’quvchining tayyorgarlik darajasini, psixologik, fiziologik, yosh xususiyatlarini, gigienik talablarni hisobga olish;
-ta’lim menejmenti, marketingi talablari va xulosalarini, ijtimoiy motivlarni hisobga olish.
Pedagogik faoliyat va uning metodikalari ko’rinishida pedagogik texnnologiya o’zining to’liq namoyon qiladi. Pedagogika texnologiyaning harakatga kelishi va undan ko’zda tutilgan natijalarga erishish faqat pedagogik faoliyati jarayonida amalga oshiriladi. Chunki pedagogik texnologiya va pedagogik faoliyat bir-biri bilan uzviy bog’liq tushunchalar hisoblanadi va ularning biri ikkinchisisiz o’z ma’nosini va ahamiyatini yo’qotadi.
O’quv fanlarining soni ko’pligini hisobga olganda, pedagogik faoliyatning ko’p qismi xususiy (o’quv fanlari) pedagogik texnologiyalar uchun sarflanadi. Shuning uchun xususiy fanlar darajasidagi pedagogik texnologiyalar ko’proq tarqalgan. Shu aytilganlar asosida pedagogik texnologiya, eng avvalo, pedagogik faoliyat va uning metodikalari ko’rinishida namoyon bo’ladi va rivojlanib boradi, deb hisoblash mumkin.
Aloqador fanlarning ilmiy tadqiqot sohasi sifatida pedagogika texnologiyalarning turli fanlar bilan bog’liqliklari yaqqol ko’rinadi. Pedagogik texnologiya keng ko’lamli ijtimoiy hodisa bo’lib, u ko’p fanlarning tadqiqot ob’ekti hisoblanadi. Bunda har bir fan o’z maqsad va vazifalariga muvofiq yo’nalishlarda pedagogik texnologiyalarni chuqur o’rganishi natijasida uni takomillashtirish yo’l-yo’riqlarini belgilab boradi.
Pedagogik texologiya barcha o’quv fanlari bilan bog’liq bo’lib, ularning hamda o’zining muntazam rivojlanib borishini kadrla tayyorlash orqali ta’minlab turadi.
Pedagogik texnologiyaning yuqorida aytilgan ko’rinishlarining asosiy belgilarini aniqlash va umumlashtirgan holda qisqa shaklda ifodalash orqali uning asosiy ta’rifini va boshqa belgilarini aniqlash mumkin.
Shunday qilib, hozirda pedagogik texnologiya ijtimoiy hodisa, nazariy fan, o’quv fani, ta’lim-tarbiya tizimi, ta’lim-tarbiya jarayoni, pedagogik faoliyat va uning metodikalari hamda aloqador fanlarning ilmiy-tadqiqot sohasi ko’rinishlarida mavjud deb hisoblanadi.
Yuqorida aytilgan fikrlar asosida pedagogik texnologiyalarni umumpedagogik, xususiy (o’quv fanlari) va kichik texnologiyalardan iborat uchta darajaga ajratiladi. Umumpedagogik texnologiya turli darajadagi tizmlarni ifodalaydi. U ayrim hududdagi, tumandagi, ta’lim muassasasidagi yoki ta’limning ayrim pog’onasidagi barcha ta’lim-tarbiya jarayoniga tegishli bo’ladi. Umumpedagogik texnologiya o’z hududi yoki ta’lim muassasalaridagi ta’lim-tarbiyaviy maqsadlar, mazmun, vositalar, boshqaruv shakli va usullari, o’quv-tarbiya jarayoni ishtirokchilari faoliyatining algoritmlarini belgilaydi.
Xususiy texnologiya ta’lim-tarbiya mazmunining ayrim yo’nalishlarini amalga oshirish usullari va vositalari majmuini o’z ichiga oluvchi pedagogik tizmlarni qamrab oladi. Bunga ayrim fanlarnio’qitish texnologiyalari, rahbarning, o’qituvchilarning, tarbiyachining va o’quvchining ishlash texnologiyalari kiradi.
Kichik texnologiyalar o’quv-tarbiya jarayonining alohida qismlarini o’z ichiga oladi. U ayrim didaktik va tarbiyaviy masalalarni hal qilish bilan shug’ullanadi. Bularga darslar texnologiyasi, tushunchalarni shakllantirish, yangi bilmlarni o’zlashtirish va mustaqil ishlash texnologiyalari, ayrim faoliyati turlari va alohida shaxsiy sifatlarni tarbiyalash texnologiyalari, o’quv materiallarini takrorlash, o’zlashtirishni va tarbiyalanganlikni nazorat qilish texnologiyalari hamda ayrim tadbirlarni tashkil qilish va amalga oshirish texnologiyalari kiradi.
O'qituvchining innovasion faoliyatini samarali amalga oshirish bir qator shart-sharoitlarga bog'liq. Unga o'qituvchining tayinli muloqoti aks fikrlarga nisbatan beg'araz munosabat, turli holatlarda rasional vaziyatning tan olinishini uqtirishga tayyorligi kiradi. Buning natijasida o'qituvchi o'z bilim va ilmiy faoliyatini ta'minlaydigan keng qamrovli mavzu (motiv) ga ega bo'ladi.
O'qituvchi faoliyatida o'z-o'zini faollashtirish, o'z ijodkorligi, o'z-o'zini bilishi va yaratuvchiligi mavzu (motiv)lar muhim ahamiyat kasb etadi. Bu esa o'qituvchi shaxsining kreativligini shakllantirish imkoniyatini beradi.
Yangilik kiritishning muhim sharti muloqotning yangi vaziyatini tug'dirishdir.
Muloqotning yangi vaziyati - bu o'qituvchining o'z mustaqillik mavqeini, dunyoga, pedagogik fan, o'ziga bo'lgan yangi munosabatni yarata olish qobiliyatidir. O'qituvchi o'z nuqtai nazarlariga o'ralashib qolmaydi, u pedagogik tajribalarning boy shakllari orqali ochilib, mukammallashib boradi. Bunday vaziyatlarda o'qituvchining fikrlash usullari, aqliy madaniyati o'zgarib boradi, hissiy tuyg'ulari rivojlanadi.Guruh sharoitida ishlashda va tanqidiy fikrlashga o’rgatishda turli interfaol usullardan foydalanish yaxshi samara beradi. Shunday usullardan ayrimlari bilan tanishib chiqamiz. Klasterlarga ajratish- o’quvchilarga biror-bir mavzu to’g’risida erkin va ochiq tarzda fikr yuritishga yordam beradigan pedagogik strategiyadir. Bu usul ko’p variantli fikrlashni o’rganilayotgan tushuncha (hodisa, voqea)lar o’rtasida aloqa o’rnatish malakalarini rivojlantiradi. «Klaster» so’zi g’ujm, bog’lam ma`nosini anglatadi. Klasterlarga ajratishni da`vat, anglash va mulohaza qilish bosqichlaridagi fikralashni rag’batlantirish uchun qo’llash mumkin. U asosan yangi fikrlarni uyg’otish, mavjud bilimlarga etib borish strategiyasi bo’lib, muayyan mavzu bo’yicha yangicha fikr yuritishga chorlaydi.