“maliYYƏ” fənnindən mühazirə mətnləri

maliyyə  qərarları  iki  qrupa  bölünür:  iş  vaxtı  fondunu  necə  formalaşdırmaq  (ev 
təsərrüfatının  işləyən  üzvlərinin  sayı,  onların  iş  yeri  və  s.);  onun  mövcud  olduğu  aktivlər 
nəzərə alınmaqla, gələcək aktivlərinin strukturunu necə formalaşdırmaq, qəni kapital xərcləri 
yerinə  yetirmək  lazımdıryeni  daşınmaz  əmlak,  avtomobillər.ş  mebel  və  s.  və  ya  qiymətli 
kağızlar əldə etmək.  
Birinci qrup qərarlar ev təəsərrüfatlarının gəlir səviyyəsinə təsir göstərir. İkinci qrup isə 
nəinki gəlirin nisbətinə,  həm də ev təsərrüfatının gələcək investisiya gəlirlərinin səviyyəsinə 
təsir  edir.  Burada  investisiya  gəliri  alınan  səhmlər  üzrə  dividendlər  və  ya  kommersiya 
bankına təcili pul qoyuluşları üzrə gəlirlər formasında əldə olunur.  
Ev təsərrüfatlarının maliyyə qərarlarına təsir edən amillər aşağıdakılardan ibarətdir:  
- Cari və perspektiv məqsədlər;  
- Ev təsərrüfatının üzvləri arasındakı münasibətlər;  
- Ev təsərrüfatının gəlirlər səviyyəsi;  
- Ev təsərrüfatının üzvlərinin riskə üstünlük verməsi;  
- Ev təsərrüfatlarının fəaliyyət göstərdiyi xarici mühit.  
Xarici  mühit  ev  təsərrüfatlarında  qəbul  edilən  qərarlara  böyük  təsir  göstərir.  Xarici 
mühitin  mühüm  amllərinə  məşğulluq  sahəsində  gəlir  və  xərclərin  qanunvericiliyə  uyğun 
olaraq tənzimlənməsi, gəlirlərə, sosial müavinətlərəvergi qoyulması, ev təsərrüfatının işlədiyi 
kollektivdə münasibətlər, ictimai və siyasi təşkilatlarda iştirakı, ev təsərrüfatlarının bir-birinə 
olan münasibətləri aiddir.  
Ev  təsərrüfatları  tərəfindən  qərarların  qəbul  edilməsi  mexanizmi,  kommersiya  təşkilatları 
tərəfindən 
qərarların 
qəbul 
edilməsi 
mexanizmindən 
və 
onların 
 
məqsədli 
istiqamətləndirilməsidən  fərqlidir.  Bu  isə  ev  təsərrüfatının  ayrıayrı  üzvləri  arasında  əlaqələrn 
yalnız  iqtisadi  deyil,  sosial    xarakter  daşıdığı  şəraitin  nəticəsi  hesab  olunur.  Kommersiya 
təşkilatlarında da sosial münasibətlər mövcuddur. Lakin onlar iqtisadi münasibətlərdən asılıdır. 
Çünki  müəssisələrin  əsas  məqsədi  İqtisadi  məqsədlərdir.(gəlirin  artımı).  Buna  görə  də  ev 
təsərrüfatlarında maliyyə qərarları nəinki iqtisadi- ev təsərrüfatlarının gəlirlərinin artımı, xərclərə 
qənaət edilməsi və s., habelə sosial məqsədlər – uşaqların tərbiyəsi, maarifləndirmə səviyyəsinin 
artırılması, mükəmməl istirahətə şərait yaradılması və s. baxmından qəbul edilir.   
Ev  təsərrüfatının  maliyyə  resursları  -  ailənin  sərəncamında  olan  pul  vəsaitləri 
fondlarının  məcmusudur.  Ev  təsərrüfatının  üzvlərinin  istehsal  fəaliyyəti  nəticəsində 
yaradılmış gəlirlər cəmiyyətin milli gəlirinin bir hissəsi kimi çıxış edir. Ev təsərrüfatında olan 
pul vəsaitinin həcmi təsərrüfatda hər bir kəsin səyindən asılıdır.  
Ev təsərrüfatının maliyyə resursları bir qayda olaraq məqsədli təyinatı olan fərdiləşmiş 
pul fondu şəklində çıxış edir.   
Ev təsərrüfatında iki əsas fond yaradılır:  
İstehlak  fondu.  Bu  fond  həmin  kollektivin  -  ailənin  şəxsi  tələbatının  ödənilməsi  üçün 
(ərzaq  mallarının,  sənaye  istehsalı  əmtəələrinin  alınması,  müxtəlif  pullu  xidmətlərin 
ödənilməsi və s.) nəzərdə tutulur.   
Təxirə  salınmış  tələbat  fondu.  Bu  fond  gələcəkdə  qiymətli  əmtəələrin  alınmasına  və 

---

154 
 
 
 
yaxud mənfəət götürmək üçün kapital kimi istifadə edilir. Maliyyə resurslarının fond forması 
ev təsərrüfatının tələbatını bütövlükdə təsərrüfat kollektivinin imkanları ilə əlaqələndirməyə 
və habelə ailədə hər kəsin tələbatının necə ödənilməsinə nəzarət etməyə imkan verir.  
Ev təsərrüfatının maliyyə resurslarının tərkibinə daxildir:   
1)xüsusi  vəsait,  yəni  ailənin  hər  bir  üzvü  tərəfindən  qazanılmış  əmək  haqqı,  yardımçı 
təsərrüfatdan gəlir, kommersiya fəaliyyətindən mənfəət;  
 2)bazarda formalaşmış vəsait - kredit formasında kredit təşkilatlarından alınmış vəsait, 
dividendlər və faizlər;   
3)yenidənbölgü  qaydasında  daxil  olmuş  vəsait  -  pensiya,  müavinət,  büdcədən  və 
büdcədənkənar  sosial  fondlardan  ssuda.  Ev  təsərrüfatının  maliyyə  resursları  bütövlükdə 
cəmiyyətin  maliyyə  vəsaitlərinin  dövriyyəsi  ilə  qırılmaz  surətdə  əlaqədə  olan  qeyri-
mərkəzləşdirilmiş maliyyə resurslarına aiddir.  
Ev təsərrüfatının maliyyəsi mərkəzləşdirilmiş maliyyə (büdcə ilə  - respublika və yerli, 
büdcədənkənar  sosial  fondlar)  və  qeyri-mərkəzləşdirilmiş  maliyyə  ilə  -  müxtəlif  mülkiyyət 
formalı müəssisələr və habelə maliyyə bazarı ilə qarşılıqlı fəaliyyət göstərir. Onlar arasında 
fasiləsiz olaraq birtərəfli, iki və çoxtərəfli pul axını meydana gəlir. Ev təsərrüfatı ilə dövlət 
arasında  pul  axınlarının  daimi  hərəkəti  həyata  keçirilir.  Ev  təsərrüfatının  və  dövlətin  pul 
axınları  çoxtərəflidir.  Ev  təsərrüfatının  üzvləri  dövlət  hakimiyyəti  orqanları  ilə  əmək 
müqaviləsi  bağlayır,  əvəzində  əmək  haqqı  alır  və  habelə  dövlət  öz  istehsalının  əmtəə  və 
xidmətlərini satır, buna görə gəlir götürür. Bundan başqa maliyyə münasibətləri vergi, rüsum 
ödənildikdə, xəzinəyə və sosial büdcədənkənar fondlara ayırmalar zamanı yaranır. Bununla 
yanaşı ev təsərrüfatı dövlətdən müxtəlif transfertlər və habelə natural formada ictimai nemət 
və xidmətlər alırlar. Ev təsərrüfatında pul axınları qeyri-dövlət sektoru - müəssisələr, təşkilat 
və şirkətlərlə də yaranır. Ev təsərrüfatı onlardan əmtəə və xidmətlər alır, alınmış nemətlərin 
dəyərini  ödəyirlər.  Hüquqi  şəxslər  bununla  birlikdə  ev  təsərrüfatlarını  müvafiq  mülkiyyəti 
olduqda  kredit  resursları  və  habelə  mənfəətlə,  dividentlə,  faizlə,  icarə  haqqı  ilə  təmin  edə 
bilərlər. Hazırda ev təsərrüfatının maliyyə resursları kredit sistemi vasitəsilə onların əmanət 
və yığımlarının müəyyən hissəsinin toplanması nəticəsində milli iqtisadiyyata investisiyanın 
başlıca mənbəyi kimi mühüm rol oynayır.