Mamleketlik universiteti jumanov m. A

6
m terenlikke shekem bolip otedi, 
turaqli zonada topiraq qatlami 
1
m qahnliq atirapmda.
Topiraq qatlamlan 
5 
ke bolinedi, yagmy: 
1) oli organikaliq
qatlam 
(osimlik japiragi, shaqasi, topiraqtm organizmler 
tarqalgan qatlami); 2) 
Gumus 
qatlam-shirigen organikaliq zatlar, 
mineral komponentler menen aralasqan qatlam; 3) 
Mineral
ionlar juwilip ketetugin qatlam. 
Bul qatlamda osimlik tamirlan 
jaylasqan. Bul jerdegi mineral zatlar suwda erigen ham osimlikler 
qabillawga qolay halda boladi; 4) 
Kem organikaliq material
tutiwshi qatlam. 
Bul qatlamda joqargi qatlamnan juwilip tusken 
ionlar toplamwi mumkin; 5) 
En tomengi, kem jemiriletugm
qatlam 
bolip, oli materik jmislarga uqsap ketedi.
Topiraqtin tomengi qatlamlarma lqlim tasir qilmaydi, balkim 
tomengi oli materik jmislarmm tasiri kusheyip baradi. Ondagi 
mineral zatlardin joqargi qatlaminan tomenge yamasa tomennen 
joqariga hareket qilip tunwi topiraq payda boliwmdagi processti 
quramalastiradi.
Taw jmislari kop martelep tomen temperaturada muzlaydi. 
Onm jariqlannda payda bolgan muzlar eriydi. Waqit otiwi menen 
taw jmisi suw, samal, jaqtiliq, temperatura siyaqli ekologiyahq 
faktorlar tasirinde jemiriledi ham aste-aqirm topiraq payda boladi.
5.1. Topiraqtin ekologiyahq ahmiyeti
Topiraqtm fizikaliq qasiyetlerine onin mexanikahq qurami, 
bolekshelerinin lilken kishiligi, gewekligi, suw otkiziwshenligi, 
hawa almasmiwi, jaqtiliqtm joqligi, harekettin az amplitudada 
ozgeriwi kiredi. Topiraqtm tiykargi korsetkishlerine onin 
mexanikahq qurami, yagniy har-qiyh ulkenliktegi bolekshelerdin 
salistirmali mugdan kiredi.
Topiraqtm duzilisinde oni payda qihwshi boleksheler ulken 
ahmiyetke iye. Topiraq komponentleri tomendegishe pariqlanadi: