Mamleketlik universiteti jumanov m. A
Yüklə 3,96 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Biocenozlarda
turler hAr turliliginin ekologiyahq sebepleri. Biocenozdagi tiirler sam amawli geografiyaliq zonalardm sharayatina baylanisli. Joqanda atap otkenimizdey, arqa polyustan tropikaliq zonaga qarap Jer listi ham suw ortahgmda da turler sam artip baradi. Misali, arqa Laptev tenizinde haywanlardin 400 ge jaqm tiirleri ushirasadi. lndiyada 284 bolsa 40 000 nan artiq haywan turleri aniqlangan. Arktikanm polyar shollerinde gipoarktikaliq tundra territoriyasmda gulli osimliklerdin 189-507 turi tabilgan bolsa, Evropamn japiraqli togaylar zonasmda 1338-152T, Iran-Turan tegisliginde 704-1687, Orta Aziyanm tawli territoriyalarinda 5400, Afrikanm Zambiya territoriyasmda bolsa 8500 joqari darejeli osimlikler turleri aniqlangan. Tropikaliq togaylardm 1 gektar maydamnda jiizlep quslar turi ushirassa, turaqli zona togaylarmda bul korsetkisb 10 tiirge zorga j etedi. Qubla Amerikamn Amazonka daryasmm joqari boliminde 2 gektar jerden 87 turge tiyisli 423 terek ushiragan. Tropikaliq jamgirh togaydi 2,5 km2 maydamnda 3000 ga jaqm puta ham terek turleri ushirasadi. Biocenoz ishindegi turlerdin har-qiyliligi bir tarepten tariyxiy waqiyahqtan bolsa, ekinshi tarepten abiotikaliq ham biotikaliq faktorlar tasirinde juzege keledi. Biocenoz ishinde turler har-qiyhligmin tariyxiy sebepleri turdin evolyucion rawajlamwi menen baylanisli. Har qanday biocenozda aste-aqmn tiirler sam kobeyedi, eski birliklerde jas biocenozlarga salistirmali tiirde turlerdin bayhgi giizetiledi. Agrobiocenozlarda turlerdin har-qiylili£i kem kozge taslanadi. Turlerdin har-qiylihgi quramali diiziliske iye bolgan uzaq evolyucion rawajlangan turgm biocenozlarda jaqsi parqlanadi. Bunday ekologiyahq birlikler tropikaliq zonaga tiyisli. Tropikaliq zonamn Jer usti ortahgmda ushirasatugm osimliklerdin bir qansha bolimi cndemik esaplanadi. Misali, Afrikanm Gvineya- Kongoleziya floristikaliq rayonlannda 8000 nan artiq osimlik turi ushiraydi, usi turlerdin 80% endemikler, Кар rayonmda ushirasatugm 7000 turd i '/-> bolimi endemik, Jer orta tenizi rayonlarmdagi 4000 turdin 72%, Shigis Madagaskarda tabilgan 6100 tiirdin 4800 (78,7%), Batis Madagaskar 2400 turinin 1900 (yamasa 79,2%) endemik. Orta Aziyanm tawh territoriyalarinda ushirasatugm 5400 tiirdin 65-70% endemikler. Endemikler kopligi usi jerde ushirasatugm tiirlerdin juda eskiligi ham usi zona ortaligma iykemleskeninen darek beredi. Aymm ekolog alimlardm pikirinshe, turgm lqhm sharayatinda dala shimshiqlan hamiyshe ulken maydanlardi 285 iyeleydi, olardm ekologiyaliq nishalari ken ham biotopta tur wakilleri sanmm asqanhgi onsha sezilmeydi, sebebi shimshiqlar tez-tez ormlann ozgertip, jazda baglar, lilken dalalarda, qista malxanalar, saraylar, liyler dogereginde jasaydi, olar ozgerip turatugm lqlimga iykemlesken. Yüklə 3,96 Mb. Dostları ilə paylaş:
|