Mamleketlik universiteti jumanov m. A

В
£
■о
л
■о
«X
з
Е
)ч
QJ
"3
t
и
3
т
*
С
л
20
11
 
j.
6
6
,2
8
7
2
5
3
,1
1
5
8
3
,4
1
8
2
7
2
,6
0
1
00
о
, 
so
ni
n 
is
h
in
d
e:
l
3
,9
2
0
so
nm
is
h
in
d
e:
7
8
8
,1
1
6
2
0
1
0
.
j.
6
2
,4
8
6
2
2
9
,7
2
5
2
,3
5
3
2
7
3
,3
3
1
9
9
,5
9
9
1
0
,0
0
3
■
Z
l
t
l
l
4
,9
1
0
0
,0
3
9
e
20
09
 
j.
6
0
,2
9
2
2
1
4
,9
2
7
5
6
,6
8
1
2
3
8
,6
7
6
1
0
9
,3
5
8
l
О
CD
o '
0
,0
0
1
1
2
,0
0
6
2
,6
71
0
,0
3
5
6
9
1
,9
4
0
oo
©
о
6
4
,4
5
5
2
1
2
,6
9
8
6
8
,1
7
2
2
6
3
,7
0
8
1
0
0
.7
6
6
l
0
,0
0
3
9
1
1
3
,8
0
3
2
,5
7
5
0
,0
3
7
7
2
3
,6
0
2
20
07
 
j.
5
8
,1
3
1
2
3
7
,4
7
9
6
3
,8
8
3
2
3
3
,4
9
2
1
0
9
,0
1
3
i
0
,0
0
2
5
1
3
5
,9
2
,4
4
7
0,
06
1 
j
7
3
7
,8
9
8
N
20
06
 
j.
4
9
,4
2
2
1
3
,7
8
7
5
4
,7
1
3
1
5
0
,0
8
6
7
5
,3
8
8
l
0
,0
0
3
1
1
3
9
,5
4
2
2
,3
1
2
0
,0
7
2
5
8
2
,9
3
6
•«—
in
о
о
гч
6
1
,9
2
2
6
6
,7
2
1
5
7
,5
4
1
1
44
,1
9
1
1
1
2
,3
0
6
l
0
,0
0
2
2
1
3
9
.0
1
3
2
,3
3
4
0
,0
7
3
6
8
1
,6
9
2
Z
iv
an
li
b
iri
kp
el
er
U
gl
er
od
o
k
is
i
K
uk
ir
t 
qo
s 
o
k
is
i
A
zo
t 
o
k
is
i
U
g
le
v
o
d
o
ro
d
la
r
Q
at
ti
bi
rik
pe
le
r
K
ad
m
iy
Q
or
g
as
m
S
in
ap
ba
sq
a 
bi
rik
pe
ler
Am
m
ia
k
F
to
ri
sl
i 
vo
d
o
ro
d
Ja
m
i:
345

---

'a'm g a i o'nc 
О Ifctalturgiya 
О Korrirriuna!
Щ
Ximiyaliq o 'noiris 
nil* ‘ '
49-siiwret. Ozbekistan Respublikasmda atmosfera hawasin 
pataslawshi tarmaqlar
Atmosferani pataslaytugin ziyanli birikpelerdin 51% tei 
artigi uglerod oksidi (iyis gazi CO) ne kukirt qosokisine 16% 
uglevodorodlar 17,9%, azot oksidlerine 8,9%, qatti birikpelerg 
6%, h&m basqa ziyanli shigmdilarga 0,2 % tuwn keledi (2001 jilj 
Respublikadagi sanaat karxanalan tarepinen atmosferaga 151 
den artiq pataslawshi birikpeler shiganladi. Tiykargilan-kukii 
qosoksidi, uglevodorodlar ham qatti birikpeler esaplanad: 
Ushiwshan organikaliq birikpelerdi kemeytiriw ulken ahmiyetk 
iye. Atmosferaga shiganlatugm birikpelerdin 90% ke jaqir 
tiykargi ekologiyaliq «patas» islep shiganw jaylasqan Tashkent 
Qashqadarya, 
Fergana, 
Buxara, 
Nawayi 
ham 
Sird&ry
346

---

WiWayatlannm karxanalan ulesine tuwra keledi. Atmosferam 
pnlaslawda 
enegetika 
(33,0%), 
neft-gaz 
sanaati 
(31,1), 
mclallurgiya (22,0%), qunlis industriyasi (3,8%), kommunal 
m /m et (7,1%), ximiya sanaati (3,0) ham basqa karxanalardin 
ftlcsleri (1%) mugdarmda boldi (49-suwret). Respublikadagi 
liykargi sanaat tarmaqlarinda ziyanli birikpelerdi uslap qaliw ham 
/lyansizlandmw talap darejesinde emes.
Karxanalarda 
shan-gaz 
tazalaw 
qurilmalari 
menen 
li'imiynlengenlik 85% ti quraydi ham olardin jumis natiyjeliligi 
70,86% bolip, qunlmalardm 77% gonergen ham jaqsi islemeydi. 
Ki'irxanalar ushm hawam belgilengen mugdardan artiqsha 
putaslangan jagdaylarda tolem ham jariymalar belgilengen.
Sanaatta atmosferanm pataslaniwm kemeytiriw ushm:
■ jana tazalaw qurilmalann iske tiisiriw ham natiyjeliligin 
iisiriw;
■ kem shigindili ham shigindisiz texnologiyalardi engiziw;
■ ziyanli karxanalardi shetke shigariw ham basqa ilajlardi 
amelge asinw zanir.
A vtotransport kompleksi hawam pataslawshi tiykargi derek 
esaplanadi ham atmosfera pataslaniwimn 70% ke jaqimn quraydi. 
l iykargi pataslawshi birikpeleri iyis gazi, uglevodorolar, benz (a) 
piren, aldegidler ham qorgasin esaplanadi. Transport tuwridan- 
tuw n turmis ortaligin pataslaydi, insanlar organizminde qorgasm 
liam basqa zaharli ham ziyanh kancerogen birikpelerdin 
loplamwma sebep boladi. Tashkent, Fergana, Samarqand, Buxara 
qalalannda hawa pataslaniwimn 80% ten artigi avtotransport 
tilesine tuwri keledi. Ozbekistannin basqa iri qaladannda da hawa 
pataslaniwinda transporttm lilesi artip barmaqta. Bunda sebep etil 
qosilgan benzin ham quraminda kukirt kop bolgan dizel jamlgisi 
(solyarka) dan paydalamw esaplanadi. Mamleket sektormdagi 
a v to m o b ille r d in
50% ham jeke sektorda avtomobillerdin 40% ten 
artigi 10 jildan artiq paydalaniladi ham atmosferam kushli 
p a ta sla y d i. 
Transportta ekologiyahq qadagalaw talapqa toliq
M l

---

juwap bermeydi. 400 minnan artiq awil xojaliq texnikasinda, 
temir jol transporti ham hawa transportmda atmosfera pataslaniwi 
baqlawi jolga qoyilmagan.
Bir qatar ziyanli birikpeler boymsha korsetkishleri REM nen 
joqari bolgan qalalardin bazilannda fotoximiyaliq smog bar.
Ozbekistan aymagmda da «kislotali jawm-shashmlar» 
bayqaladi. 
Ayinm 
waqitlarda 
Almahq-Axangaran 
sanaat 
rayonmin tasirinde Chatkal qonqxanasi aymagmda «kislotali 
jawm-shashmlar» aniqlangan.
6zbekistanda atmosfera hawasi pataslaniwmin aldm aliw 
ushm transportlarda:
* 
benzin quramindagi qorgasmga salistirganda standart 
talaplardi kusheytiriw, etil qosilgan benzinnen aste-aqmn waz 
keshiw;
■ Qisilgan gaz ham dizel jamlgisinan kobirek paydalamw;
■ Transport hareketin optimallastiriw;
■ Transport parkin aste-aqmn janalaw;
■ Elektor transporti, metroni rawajdandmw;
■ Jasil qorgaw zonalarm sholkemlestiriw ham basqalardi 
amelge asmwi zarur.
6zbekistanda qorshagan ortaliqti liyreniw, bahalaw ham 
boljaw sistemesi - monitoring amelge asinhdi. Atmosfera 
hawasmin pataslamwi monitoringi turaqli postlar ham qospa 
laboratoriyalar jardeminde otkiziledi. Ishki Isler Ministrligi 
avtotransportta ekologiyaliq qadagalaw xizmetin amelge asmdi.
Qorshagan 
ortahq 
pataslariwimn 
aldm 
aliw 
ushm 
karxanalardi qunwdan aldm, proekt basqishmda