Mamleketlik universiteti jumanov m. A
Yüklə 3,96 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 14.2. Jer sharimn topiraq qatlami ham topiraqtan paydalamwdin hazirgi jagdayi
|
Sholge aylamw
degende tabiyiy processler ham insan tasiri natiyjesinde jerlerdin biologiyaliq onimdarhgmin paseyiwi yamasa jogaliwi tusiniledi. Sholge aylamw natiyjesinde ekologiyahq sistemamn oz-ozin tiklew qabiletinin uliwma jogaliwina alip keliwi mumkin. Hareketshen qumlardin jolin tosiw, jasil qalqanlar payda etiw topiraqlardi saqlap qaladi. Topiraq qatlammin turli jollar menen nabit qilmiwi mashqalasida bar. Qala ham jol qunliw natiyjesinde onimdar topiraqlar nabit qilmadi. Nizam boymsha bunday sharayatlarda topiraqlar 383 koshirip alinadi ham kerekli jerlerge jatqiziladi. Jer asti bayliqlarm qazip aliwda da koplegen topiraqlar nabit boladi. Bunday processlerdin aldm aliwdm amawli ilajlan bar, mzamli juwapkershilikke iye. 14.2. Jer sharimn topiraq qatlami ham topiraqtan paydalamwdin hazirgi jagdayi Topiraq bul adamzattin tirishiligi ham barliq denelerdin jasawi ushm kerekli bolgan jer betinin jumsaq (orpan) qabati. 01 atmosfera, litosfera ham biosferamn tigiz qatnasmda fizikaliq, ximiyaliq ham biologiyaliq processlerdin uzaq jillar dawammda tasirinen payda bolgan. Topiraqtm payda boliwmda ham omn zuraatliginin qaliplesiwinde kishi denelerdin xizmeti ogada ulli. Sonliqtan osimliklerdi kerekli mugdardagi aziqhq-elementleri suw ham hawa menen tamiyinlew uqipliligina topiraqtm ziiraatliligi dep aytiladi. Topiraq tiykarinan eki funkciyani atqaradi. a) jerdegi tirishilikti saqlawga sebepshi boliw. b) organikaliq zatlardi payda etiw, sonm ishinde awil xojaliq eginlerinen mol onim aliw ushm ondagi oli organikaliq zatlardin qaldiqlarm mineral zatlarma aynaldiriw. Bulardan basqa topiraq hazirgi waqitta elementtin rawajlaniw dawirinde biologiyaliq filtrlewshi xizmetin atqaradi. 01 sanaat ham kommunal xojaliq qaldiqlarm ozine sinirip, olardi ziyansizlandiradi. Sonday-aq topiraq ilim ham texnikamn rawajlangan dawirinde adamlardin biogeoximiyaliq aylamsti tezletiwge qatnasadi. Sebebi topiraqta usmday funkciyalardi tezletiw qasiyeti bar. Sonliqtan dunya jiizindegi xahqtih aziq- awqatqa kiyim-kenshekke bolgan talabin qanaatlandmw ushm jer sharmdagi topiraqli maydanlardan duns paydalaniwimiz ham onm ziiraatliligin koteriwimiz zanir. Tin ham partaw jerlerdi ozlestiriw esabman koplegen maydanlar egislik jerge aynaladi. Hazir rayonlarda uliwma maydanmn 45-80% tin tutatugm egislik jerler bar. Sebebi 384 respublikamizda awil xojaligm rawajlandinw, oni egislik jerler menen tamiyinlew, tin ham partaw jerlerdi ozlestiriw, olardin melorativlik awhalm jaqsilaw, solay etip awil xojaliq eginlerinin ziiraatliligin arttinw hukimetimizdin ekonomikahq siyasatimn tiykan bohp tabiladi. Hazirgi waqitta adamlar jerge daqil egip, jerden mol zuraat aliwga hareket etkeni menen, olar agrotexnikani duns paydalanbaganliqtan topiraqtm quramin, onm sapasin buzip atir. Bul har bir jan basma surilgcn jerdin koleminin azayiwina alip kelmiekte. Yagniy Qazaqstanda har bir adamga 2 ga tuwra kelse, Armeniyada 0,18, Gruziyada 0,16 gektarga ten. Al dunya juzi boymsha har bir adamga orta csap penen 0,38 ga siirilgen jer tuwra keledi. Bul korsetkish Yaponiyada 0,05 ga, al Kanadada 2,05 gektardi quraydi. Yüklə 3,96 Mb. Dostları ilə paylaş:
|