Mamleketlik universiteti jumanov m. A

fototropizm 
jagdayi birden ajiralip turadi, sonnan plankton 
formalarda fotoperiodizm jaqsi, bentos formalarda bolsa keri 
boladi. Bir turdih ozi rawajlamwdm har turli dawirlerde jaqtiliqqa 
turlishe qatnasta boladi. Maselen, rachkiylerdin 
(Calanus
finmarchicus, C. eristatus
) mayekten shiqqan jas nawsheleri jaqsi 
fotoperiodizm qasiyetine iye bolsa, biraz ulken wakilleri - keri 
qasiyetinde boladi. Bentos haywanlardin qurtshalari jaqtiliq 
suyiwshi qasiyetlerine iye bolip, olar suwdm betinde ozleri ushm 
jeterli aziqliq ham kislorod tawadi. Qurtshalar suw agimi menen 
suw hawizlerinde ken tarqaladi. Ulken bolip malim bir ormlarga 
ornalasqanlarman keyin olarda aktiv fotonegativ -jaqtiliqqa 
umtilip, keri - fotopozitiv qasiyetine otip, suwdm betine shigadi.
136

---

Kiishli jaqtiliq 
tiisip 
atirgan 
ortaliqta 
ushirasatugm 
futopozitiv organizmler jaqtiliqtan qaship, keri fotoperiodizm 
qrtsiyctine otedi: maselen, quyash tik tusken waqitta suwi tmiq 
i|iitlamlardan suw otlari bir neshe metr tomenirek tusip ketedi ham 
quyash radiaciyasmin nabit etiwshi tasirinen saqlamp qaladi. 
Son nan, pirofit suw otlannm wakillerinen 
Gymnodiniym
kovalevskyi, Prorocentra micans
jaqtiliq 20 min lk bolganda 
I'otonegativ jagdayga otedi. Kolovratkalardan 
Padalia intermedia,
Brachionus angularis
jaqtiliqtan asqanda bolsa fotonegativ 
qasiyetinde boladi. Suw ortaligmda organizmler jaqtiliqqa 
orientaciyalaw menen birge ozlerine paydah jasaw omm tabadi. 
Jaqtiliq organizmlerge sirtqi ortaliqtm jagdayi haqqmda xabar 
bcriwshi derek esaplanadi.
Fotorecepciya qasiyeti, boymsha kopshilik gidrobiontlar tek 
gana jaqm araliqta gana koriw qabiletine iye. Baliqlar 0,1 mm den 
5 sm araliqtagi zatti gana koredi. Omirtqasiz haywanlar onnan da 
kem araliqtagi predmetlerdi kore aladi. Maselen, teren suwlarda 
ushirasatugm Leponis bahqshasi 1 sm araliqtagi ulkenligi 2 mm 
rachkiylerdi 
ayira 
aladi. 
Ulken 
terenlikte 
ushirasatugm 
haywanlarda koriw qabileti bolmaydi; okeanlardin 150-500-1400 
m terenliginen baslap koretugm ham kormeytugm organizmlerdin 
sam tenlesedi.