2.
Laboratoriya - eksperiment usili
- am aw h onnlarda,
Xnnnlarda, tiirli mikroorganizmler,
suw otlan,
omirtqasiz
haywanlar, olardm formalan (shtamlan) kishi ldislar, Petri
clwshkasi,
akvariumlarda
arnawli
aziqhq
zatlar, jaqtiliq,
Icmpcralura jardeminde de baqlanadi (5-suwret). Olardm kobeyiw
fc/ligi, massa payda etiwi, fiziologiyaliq, bioximiyahq qurami,
hAm paydali formalarin tez kobeytiw usillarin islep shigip, nan,
qutiq, may, vino, spirt tayarlawda paydalaniladi.
5-siiwret. Biologiyaliq laboratorya
Tiri organizmlerdin fiziologiyaliq, bioximiyahq ham uluwma
ekologiyahq jagdayin baqlaw kobinese laboratoriya sharayatmda alip
hunladi. Sonrn ushm da tiri organizmlerge jasalma sharayatta
jusalma ekologiyahq faktorlardm tasiri natiyjesinde organizinlerde
bolalugm
ozgerisler laboratoriya - eksperimental jagdayda
uyreniledi.
Laboratoriya - eksperimental ham dala usillari bir - birinen
pariqlanadi. Yagniy laboratoriya - eksperimental usilda jasalma
21
sharayatta
organizmge
tasir
etetugin jasalma
ekologiyahq
faktorlardm keri ham tuwri jagdayin basqanw mumkin. Tabiyiy
sharayatta bolsa, tabiyiy ekologiyahq faktorlardi organizmge bir
ormda ham bir waqitta bir neshshe faktordm birden (quyashtan
keletugin nurdi, temperaturani, jerdin lgalhgin, samal tezligi ham
bagdarm, suw tolqinlanmn kiishin, darya suwinm agis tezliginin)
tasir etiwin basqariw qiyin.
Ekologiyahq
eksperimental
baqlawlar
otkerilgende,
mikroorganizmlerdiii, osimlik ham haywanlardin jasaw jagdaymm
ozine say qasiyetleri amqlanadi. Organizmlerdin ishki ham sirtqi
korinislerindegi ozgerisler, olardm keri ham tuwri tarepleri, tabiyatta
ham de insanlar omirinde paydali ham ziyanli tarepleri ashiladi.
Paydah tar wakilleri ham turlerdin tez kobeyiwi, paydalamw jollari
islep shigiladi. Ziyanli organizmlerdin kobeyiwin paseyttiriw,
ziyansizlandmw is ilajlan koriledi. Maselen eksperimental sharayatta
qollamlatugin jaqtiliq, temperatura yaki ximiyahq zattin mugdann
kemeyttiriw
natiyjesinde
baqlaw
alip
banlip
atirgan
mikroorganizmlerdin (bakteriya, zamamq, suw otlan) sanin, olar
payda etken biologiyaliq massa mugdann kemeytiw yaki kobeytiw
mumkin.
Suw hawizleriniri malim bir boliminde suw tempreaturasi,
terenligi, timqligi, tolqmi, suwdagi biogen elementlerdin fitoplankton
yaki zooplankton payda etiwshi organizmlerdin ay ham mawsimler
dawammda ozgerisin uyreniw processinde, sol onnga qosimsha
jasalma faktor berip, hawizdegi turli suw otlan wakillerinin san ham
sipatm, olar payda etetugm fitomassasmm az-kopligi ustinde baqlaw
alip banw mumkin.
Ekologiyahq eksperimental jumislar stimal ham qurgaqshiliq
bolatugm rayonlarda belgilengen bir jerdi sholkemlestirip, putalar,
tereklerdi samal. tezligin irkiwde, jerdin taza bolimindegi topiraqtm
uship ketiwin kemeyttiriwde, lgalliqti saqlaw bansinda smap koriw
miimkin. Jasalma agrocenozlar payda etiwde juweri menen bir
waqitta bir onnga lablebi de egip, olarga teridey kutim berip, juweri
jiynalip ahngannan keyin, lablebige jane islew berip, onnan payda
aliw da ekologiyahq eksperiment usilma misal boladi.
Hazirgi
waqitta
turli
teoriyaliq
ham
ameliy
xojaliq
mashqalalarm sheshiwde ekologiyahq izertlewlerdin ahmiyeti ulken.
Ekologiyahq baqlawlar, tekseriwler natiyjesinde tur wakillerin,
22
turlerdin osiwi ham rawajlamwin, mawsim, jil ham kop jillar
dawamindagi ozgerisin, turli ormlarda tarqahw nizamlan, tiri
organizmlerdin oz gezeginde ortahqqa tiygizetugm tasirleri, olar
ortasmdagi baylamslarga say ekologiyahq mashqalalar amqlanadi.
Organizmler ham olardin populyaciyasi halatm amqlawda
Dostları ilə paylaş: |