Mamleketlik universiteti jumanov m. A

Qadagalaw ushin sorawlar ham tapsirmalar
1. Populyaciya degenimiz ne?
2. Populyaciyanm payda boliwi ham rawajlaniwin tusindirip 
berin.
3. Populyaciyalar ekologiyasinm rawajlamwma ulcs qosqan 
alimlar.
4. Turdin populyaciyaliq strukturasi qanday?
5. Populyaciyanm bolekleniw darejesin tusindirip berin.
6. Populyaciyalar klassifikaciyasi haqqinda ne bilesiz?
7. Elementarliq populyaciya degenimiz ne?
8. Geografiyaliq populyaciya ozgesheligin aytip berin.
9. Populyaciyanm uluwma sani ham tigizligi haqqinda ne 
bilesiz?
10. Populyaciyanm biologiyaliq strukturasi ham jas 
strukturasi qanday?
11.6simlik populyaciyasmm jas quramin aytip berin.
12. Populyaciyanm turaqliligi degenimiz ne?
258

---

IX BAP. BIOCENOZLAR EKOLOGIYASI
Tayam sh sozler: Biocenoz, fitocenoz, zoocenoz, landshaft,
qabatliliq, 
tirishilik form asi, 
biotop, 
dominant, 
edifikator,
subdominant, ekonisha, topikaliq, trofikaliq, fabrikaliq, mutalizm,
kommensalizm, jirtqishhq, 
parazitlik, 
neytralizm, 
antibioz,
amensalizm, simbioz, protokoperaciya, epifit, epifil, sukcessiya,
birlemshi, ekilemshi sukcessiya.
Jer betinde qurgaqliq, suw ham hawa ortahgmda turli 
mikroorganizmler, osimlik ham haywanlar turlerinen quralgan 
birlespeler ushiraydi ham hareket qiladi. Tabiyiy biologiyaliq 
birlespelerge kirgen organizmler oz ara ham ortaliq faktorlari 
menen har dayim, tinimsiz qatnasta boladi.
Birlespe ishindegi ayinm organizmler omiri jeke qaralmaydi. 
Misali, togaylar, teniz, koller, bir terektin shaqasi, attm 
denesindegi jara da birlespelerdi duzedi. Biraq nasekoma qurti, 
krevetka yamasa infuzoriya siyaqli bolek organizmler biologiyaliq 
birlespeler tusinigin payda qdmaydi, sebebi biologiyaliq 
birlespelerdi har-qiyli turler, olardin tiri ham oli komponentleri 
menen qatnaslan quraydi.
Biologiyaliq birlespeler oni payda qiliwshi turlerdin jiymdisi 
ham olar ortasmdagi qatnaslanmn toplami gana bolip qalmastan, 
balkim ozine say emerjent-ekosistema qasiyetine iye bolip, bul 
qasiyet birlespelerdi bolek-bolek uyrenilgende gana ashiladi, 
sebebi birlespeler quramali boleklerden quralgan (temperatura, 
lgalliq, topiraq, osimlik h.b.).
Biologiyaliq birlespelerdin 
qasiyetlerine 
turlerdin 
har 
turliligi, olar ishindegi konkurenciya, duzilisi, aziqliq shenberi, 
onimdarliq, turlerdin shegaralan, zonalar boymsha tarqahwi 
siyaqli qasiyetler kiredi. Usi keltirilgen qasiyetlerdin har biri 
belgili jerde organizmge sezilerli ham shegaralawshi faktor 
sipatinda tasir etedi.
Tabiyiy 
birlespelerde 
ushiraytugm 
organizmler 
toliq 
uyreniledi. Biraq aymm hallarda biologiyaliq birlespeler ishindegi 
bir sistematikahq topar (osimlikler yamasa haywanlardin aymm 
toparlan) uyreniledi. Albette, bunday hallarda birlikilerdin
259

---

qurami, qasiyetleri, diizilisi, onimdarligi mzamliliqlan toliq 
ashilmay qaladi.