13.3. Biosferada suwdin ahmiyeti. Suwdan paydalamw
mashqalalari
Biosferadagi processler ham insanlar omirinde suwdih
ahmiyeti jiida ulken. Suw biosferadagi derlik barliq processlerde
qatnasadi. Suwdih 3 tiirli agregat jagdayi (suyiq, gaz, qatti) boliwi
turli orinlardm hawa rayi ham iqlim sharayatlarmm qaliplesiwi
zanirli rol oynaydi. Biosferada fotosintez processi suw qatnasiwi
menen amelge asadi. Suw tiri organizmler ushm birlemshi
taishilik ortaligi esaplanadi. Insan organizmir i 65% den artigi,
osimliklerdin 85-90%, haywanlar massasimn 75% suwdan ibarat.
Insannm xojaliq iskerliginde suw derekleri arzan transport
ham
energiya
deregi,
suwgarilatugm
diyxanshiliqti
rawajlandiratugm tiykargi sanaat karxanalar tuwn jaylastmwdi
belgileytugin belgili derek esaplanadi. Adamlardin kiindelik
omirin suwsiz koz aldimisqa keltirip bolmaydi. Suw bolmasa
insan 3 kunnen artiq jasay almaydi.
Insanlardin suwga bolgan talabi kun sayin osip barmaqta. 1
tonna polat islep shigariw ushm 250 m3, mis islep shigariw ushm
500 m3, nikel islep shigariw ushm 4000 m3, suw sariplanadi. Iri
356
karxanalar, elektrostanciyalar bir basil daryanm suwm sarplap
jiberedi.
Diyxanshiliq maqsetleri ushm asirese ulken kolemde suw
sanplanadi. 1 tonna biyday jetistiriw ushin 1500 m3 dan artiq, 1
tonna paxta jetistiriw ushm 10000 m3, sail ushin 12000 m3 dan
artiq suw sarmlanadi.
Suwlardin
sanaat
ham
turmisliq
shigindilar
menen
pataslaniwmda suw jetispewinin tiykargi sebeblerinin biri, suwdin
pataslaniwi omn qurammda sapasm kemeytiriwshi basqa
birikpelerdin
barligi
tusiniledi.
Qayta
paydalaniw
ushin
pataslangan har 1 m3 sanaat ham turmisliq aqibetlerge 10 m3
kolemdegi taza suwdi aralastinw kerek boladi. Jer usti ham jer
asti suwlarm pataslawshi zatlar jtida kop ham har turli.
Suwlardi pataslawshi tiykargi zatlarga sanaat karxanalarga
ham turmisliq xojaliqtan shigatm taslandi suwlar, qazilma
bayliqlardi
islep
shiganwdagi
aqabalar;
neftti
islew
karxanalarmda isletiletugin shigindi suwlar; transporttin taslandi
suwlan; qalalardan hamde ximiyaliq birikpeler isletilgen
dalalardan agip shiqqan suwlar; emlewxanalar ham sharwashihq
komplekslerinen agip shigatugin tazalanbagan suwlar ham
basqalar kiredi. Neflt ham neft onimleri jasalma juwiwishi zatlar,
fenollar, pesticidler, renli metallar, quramali ximiyaliq birikpeler
ajiratiladi. Mineral pataslawshilar adette qum, llay, turli mineral
duzlar kislota ham siltiler eritpesinen ibarat. Organikaliq
pataslamwlar
osimlik
ham
haywanatlardm
qaldiqlanda
haywanlardin fiziologiyaliq shigmdilarman ibarat. Bakteriya ham
biologiyaliq pataslaniwlardan ibarat, tiykannan turmisliq aqaba
suwlarda boladi.
Planetamizda suwlardin pataslaniwi natiyjesinde har-jih 500
min nan artiq adam turli awir keselliklerge shalmadi. Jer juzinde
suwlardm radioaktiv pataslamwida ulken qawip salmaqta.
Suwlardin jetispewshiligi
sharayatmda olardan
aqilga
muwapiq paydalaniw ham aqaba suwlardi tazalap, qayta islewdi
tamiyinlew ulken ahmiyetke iye. Rawajlangan mamleketlerge
qalalar ham elatli punktlerde suw esabi jan basma sutkada 150
litrdi, Rossiyada 250 litrdi quraydi.
357
Suwlardm oz-ozin tazalaw qasiyeti pataslawshi birikpelerdi
tiipten saplastira almaydi, lm 3 aqaba suwm tazalaw ushm 10m3
taza suw qosiw lazim.
Dostları ilə paylaş: |