|
Issihqqa shidamsiz turlerekologiya. jumanov m.a (2)
1. Issihqqa shidamsiz turler
: bul toparga temperatura 30-
40°C darejede bolganda ziyanlanatugm
6
simlikler kiredi,
ayinm lan 45°C darejede ziyanlanadi. Bularga tiykarman eukariot
suw otlar (
Spirogyra, Zygnema, Cladophora
) ham suwga batip
osiwshi qalm, semiz deneli osimlikler kiredi. Kopshilik
fitopatogen bakteriyalar ham viruslar da temperatura 40 - 45°C
bolganda ziyanlanadi. Bul gruppaga kiriwshi turler, quyash
nurman onsha kushli qizbaytugin orinlarga iykemlesken halda
osedi. Denedegi joqari temperatura transpiraciya processi
esabman paseyedi.
2.
Issihqqa shidamli eukariot turler.
Bul toparga quyash
nun jaqsi tiisetugm, shol, dala, savanna, qurgaq tropikaliq jerlerde
osetugm osimlikler kiredi ham olar ortaliqtm 50°C - 60°C (65°C)
darejede qiziwma shidamli. Qizilqum ham Qaraqum sharayatinda
jaz mawsiminde qum betinin 65-70°C qa shekem qiziwma
osimlikler ekologiyahq jaqtan iykemlesken,.
dzbekistanm n adir regiomnda osetugm kewrewik bahar ham
guzde
57-58,5°C, jazda 60-61°C temperaturaga shidamli. Bul
shidamliliq shegarasi izende 57-58°C, 59-59,5°C, tereskende bolsa
56°C, 58-59°C, qara seksewilde 58-61°C, kem japiraqli chagonda
57-60°C, elleniyada 57-58°C, aqjuwsanda 51-55°C, qarajuwsanda
49-51°C ti quraydi. Termofil bakteriyalar, kok-jasil suw otlan 80-
93°C darejeli issi bulaqlarda normal osedi.
6
simlikler ishinde bir tuwisqa kiriwshi, bir-birine jaqin turler
issihqqa
iykemlesiwi
boymsha
panqlanadi.
Bul
jagday
osimliklerdin
evolyucion
rawajlaniw
processine
ortahqqa
iykemlesiwi natiyjesinde juzege kelgen. Maselen, japiraqlardm
issihqqa iykemlesiwi tundra sharayatinda 42°C, taygada 44°C, issi
shol dalalarmda bolsa 47°C qa j etedi.
Tabiyatta aym m ot-osimlikler, terekler, putalar jamw
tasirinde qaladi. Jamwda temperatura 100°C qa shekem koteriledi.
Togay agashlari, putalar (pirofit toparlar) otqa shidamli
boladi, sebebi olar denesi qalm jelimli, qabiq penen qaplangan,
olardm miyweleri, tuqimlan da qalm qabiqli bolip, otqa shidamli
keledi. Tropikaliq zonada ushirasatugm sobiqli osimliklerdin
japiraqlan qat-qat bolip, quyash radiaciyasi kiishin qaytarsa, shol-
dala zonasmda osetugm osimlikler quyash nunna japiraqtin orta
96
tumirlari tarepin tuwnlaw menen artiqsha qizip ketiwden
naqlanadi.
Dostları ilə paylaş: |
|
|